3
Kirish
So‗nggi yillarda respublikamizning iqtisodiyot tarmoqlarida va
ijtimoiy sohasida energiya samaradorligini yuksaltirish va qayta
tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish bo‗yicha
keng ko‗lamli ishlar amalga oshirildi. Jumladan, O‗zbekiston Respublikasi
birinchi Prezidentining 2013 yil 1 martdagi ―Muqobil energiya
manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi Farmoni
va 2015 yil 5 maydagi 2015 — 2019 yillarda iqtisodiyot tarmoqlari va
ijtimoiy sohada energiya
sarfi hajmini qisqartirish, energiyani tejaydigan
texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari dasturi to‗g‗risidagi qarori
ijrosini ta‘minlash yuzasidan:
Energiya samaradorligi va energiyaning qayta tiklanuvchi manbalarini
rivojlantirish masalalari bo‗yicha Respublika komissiyasi tashkil etildi,
O‗zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi tarkibida Respublika
komissiyasining ishchi organi sifatida energiya
samaradorligini oshirish
bo‗limi tashkil qilindi;
Osiyo taraqqiyot banki ko‗magida O‗zbekistonda quyosh energetikasini
rivojlantirishning ―
yo‘l xaritasi‖ ishlab chiqildi;
Namangan viloyatining Pop tumanida Koreya Respublikasining Savdo,
sanoat va energetika vazirligi ko‗magida 2014 yilning dekabr oyida
quvvati 130 kVt bo‗lgan quyosh fotoelektrik stansiyasi qurildi va ishga
tushirildi, ushbu stansiya yagona elektr energetikasi tarmog‗iga ulangan va
yiliga 234,3 ming kVt.soat elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatiga
ega;
Surxondaryo, Namangan va Navoiy
viloyatlarida yirik quyosh
fotoelektrik stansiyalarini qurish bo‗yicha loyihalar tayyorlanmoqda;
Jahon banki ishtirokida O‗zbekiston Respublikasining shamollar atlasi
ishlab chiqildi, Toshkent viloyatining Bo‗stonliq tumanida quvvati 750
kVt bo‗lgan tajribaviy shamol energoqurilmasi qurildi.
2016 yil yakunlari bo‗yicha iqtisodiyot tarmoqlarida 2016/2017 yil
kuz-qish mavsumida energoresurslarni tejash bo‗yicha qo‗shimcha chora-
tadbirlarni hisobga olgan holda, 1210,3 million kVt.soat elektr energiyasi
va 991,2 million kub metr ta‘biiy gazni
iqtisod qilishga erishildi, bu esa
tarmoqlarning 2016 yildagi iste‘molining mos ravishda 5,1 va 3,6 foizini
tashkil etadi. Amalga oshirilgan ishlar natijasida 2015 yilda yalpi ichki
mahsulotning energiya sig‗imi 10,8 foiz, 2016 yilda 7,2 foiz va 2017
yilning birinchi choragida 12,7 foiz qisqarishiga erishildi. Shu bilan birga,
hozirgi kunda muqobil energiya manbalaridan foydalanishni jadal
4
rivojlantirishga to‗sqinlik qilayotgan bir qator o‗z yechimini kutayotgan
masalalar mavjud.
Ushbu muhim
vazifalarni inobatga olib, O‗zbekiston Respublikasi
Prezidentining qarori 2017 - 2021 yillarda yalpi ichki mahsulotning
energiya sig‗imini yanada qisqartirish, mahsulot tannarxini kamaytirish va
qayta tiklanuvchi manbalar energiyasidan foydalanishni kengaytirishga
yo‗naltirilgan.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan jadal foydalanish bo‗yicha
kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish issiqlik va elektr energiyasi
kabi energiyaning sanoat turlarini olishni ta‘minlashga yo‗naltirilgan
bo‗lib, bu uglevodorodlarning o‗rnini bosishga va ularni yuqori likvidli
mahsulotlar,
jumladan, polimerlar, yoqilg‗ining sintetik turlarini ishlab
chiqarishga yo‗naltirish imkonini beradi.
Oxirgi yillarda mamlakatimizda oliy ta‘lim tizimini tubdan isloh qilish
bo‘yicha keng mashtabli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Respublikamizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda ustuvor vazifalardan
biri kadrlar tayyorlash tizimiga jiddiy e‘tibor berish, xalqaro standartlar
darajasida oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlashda zarur shart-
sharoitlar yaratish muhim vazifalardan sanaladi.
O‗quv-ilmiy laboratoriya bazalarini zamonaviy o‗quv
laboratoriya
jihozlari bilan ta‘minlash oliy ta‘lim muassasalarida ilm-fanni
rivojlantirish, nazariya va amaliyot uyg‗unligini ta‘minlash uchun muhim
omillardan hisoblanadi.
Energetika sohasida maxsus mutahasislik fanlarini o‗qitishning ko‗p
yillik tajribasi shuni ko‗rsatadiki, murakkab ilmiy-texnik masalalarni
yechish kafedrada shu mutahasislik bo‗yicha energetik qurilmalar
mavjudligida soddalashadi. Masalan, muqobil va qayta tiklanuvchi
energetika sohasida tahsil olayotgan talabalar
laboratoriya ishlarini
bajarish vaqtida hayotga nisbatan ularning ilmiy qarashlari shakllanadi,
abstrakt fikrlar rivojlanadi.
Bu uslubiy ko‗rsatmada ―Muqobil energiya manbalari‖ fani
bo‗yicha vakuum trubkali kollektor, quyosh batareyalarini ketma-ket va
parallel ulash, vismut-tellur asosidagi termoelektrik batareyalar, raqamli
RS 180-7133(LX-101) lyuksmetri, masofaviy DT-8862 va DT-8863
infraqizil termometr va quyosh kollektorining
issiqlik unumdorligini
aniqlash, quyosh elementi va batareyasining volt-amper va volt-vatt
xarakteristikasini tajriba yo‗li bilan aniqlash va grafiklarni qurish aks
etgan.
