Nega oʻqitamiz?
Nimani oʻqitamiz?
Qanday oʻqitamiz?
savollariga javob izlash bilan bir qatorda
Q
anday qilib samarali va natijali oʻqitish mumkin?
– degan
savolga ham javob qidirdilar. Natijada oʻquv jarayonini
texnologiya-
lashtirishga
, ya’ni oʻqitishni ishlab chiqarishdagi kabi aniq natija
179
beradigan texnologik jarayonga aylantirishga erishish mumkin –
degan fikr yuzaga keldi.
Bunday fikrning tugʻilishi
pedagogika fanida pedagogik texno-
logiya yoʻnalishini
yuzaga keltirdi.
Bugungi kunda inklyuziv ta’lim jarayonida pedagogik texnolo-
giyalardan foydalanishga alohida e’tibor berilayotganligining asosiy
sababi qoʻyidagilardir:
Birinchidan
, ta’lim siyosatida rivojlantiruvchi ta’limni amalga
oshirish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan boʻlib, unga pedagogik
texnologiyalardan foydalanishsiz, ya’ni shaxsni rivojlantiruvchi
ta’limni amalga oshirishsiz erishilmaydi.
Ikkinchidan,
pedagogik texnologiyalar oʻquv-tarbiya jarayoniga
tizimli faoliyat yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi.
Uchinchidan
, pedagogik texnologiya oʻqituvchini ta’lim-tar-
biya jarayonining maqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzish va
bu jarayon kechishini nazorat qilishgacha boʻlgan texnologik zanjirni
oldindan loyihalashtirib olishga undaydi.
Oʻquv-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning toʻgʻri
joriy etilishi oʻqituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki
maslahatchi sifatida faoliyat yuritishiga olib keladi. Bu esa, oʻquv-
chidan koʻproq mustaqil ishlash, ijod qilish va iroda kabi sifatlarni
talab etadi.
Pedagogik texnologiya asosida oʻtkazilgan mashgʻulotlar yosh-
larning muhim hayotiy yutuq va muammolariga oʻz munosabatlarini
bildirishlariga intilishlarini qondirib, ularni fikrlashga, oʻz nuqtai
nazarlarini asoslashga imkoniyat yaratadi.
Hozirgi zamon ta’lim tizimidagi amaliy tajriba shuni koʻrsa-
tadiki, oldindan puxta loyihalashtirilgan dars, albatta, oʻqituvchi va
oʻquvchiga darsni qiziqarli boʻlishi, shunindek ijobiy natijaga eri-
180
shishlariga imkoniyat yaratadi hamda darsning samaradorligini
oshiradi.
Ta’lim-tarbiya jarayoniga pedagogik texnologiyani tadbiq etish
yuqorida qayd etilgan dolzarb muammoni ijobiy hal etishga xizmat
qiladi.
Texnologiya (yunon. “techne” – mahorat, san’at, “logos” –
tushuncha, ta’limot) – muayyan (ishlab chiqarish, ijtimoiy, iqtisodiy
va b.) jarayonlarning yuksak mahorat, san’at darajasida tashkil
etilishi. Ta’lim texnologiyasi (ingl. “an educational technology”) –
ta’lim (oʻqitish) jarayonining yuksak mahorat, san’at darajasida
tashkil etilishi.
Ta’lim texnologiyasi – ta’lim maqsadiga erishish jarayonining
umumiy mazmuni, ya’ni, avvaldan loyiщalashtirilgan ta’lim jarayo-
nini yaxlit tizim asosida, bosqichma-bosqich amalga oshirish, aniq
maqsadga erishish yoʻlida muayyan metod, usul va vositalar tizimini
ishlab chiqish, ulardan samarali, unumli foydalanish hamda ta’lim
jarayonini yuqori darajada boshqarish.
Oʻqituvchining samarali faoliyat koʻrsatishga undovchi dars-
ning metodik ishlanmasini puxta ishlab chiqishdan farqli oʻlaroq,
ta’lim texnologiyasi imkoniyati cheklangan bolalar faoliyatiga nis-
batan yoʻnaltirilgan boʻlib, u imkoniyati cheklangan bolalarning
shaxsiy hamda oʻqituvchi bilan birgalikdagi faoliyatlarini inobatga
olgan holda, oʻquv materiallarini mustaqil oʻzlashtirishlari uchun
zarur shart-sharoitlarni yaratishga xizmat qiladi.
Ta’lim texnologiyasining markaziy muammosi – ta’lim oluvchi
shaxsini rivojlantirish orqali ta’lim maqsadiga erishishni ta’min-
lashdan iborat.
Pedagogik texnologiya nazariyasi oʻtgan asrning ikkinchi yar-
midan boshlab asoslanib kelinayotgan boʻlsada, aynan “pedagogik
texnologiya” tushunchasiga nisbatan turlicha yondashuvlar mavjud.
181
Xususan, pedagog olim V.P.Bespalko pedagogik texnologiyani
“amaliyotga tadbiq qilinadigan muayyan pedagogik tizim loyihasi”
deya ta’riflaydi hamda asosiy diqqatni oʻquv-pedagogik jarayonni
oldindan loyihalashga qaratadi
8
.
Oʻz mohiyatiga koʻra pedagogik texnologiya vaqt taqsimotiga
muvofiq dasturlanib, ilmiy jiщatdan asoslangan щamda kutilgan
natijaga erishishni ta’minlovchi pedagogik jarayonning barcha bos-
qich va qismlarining vazifalari aniq belgilangan tizimni ifodalaydi.
Hozirgi kunda zamonaviy pedagogikada ta’limning shunday
modellari yaratildiki, ular ta’limga texnologik jarayon sifatida
yondashilib, ma’lum sharoitlarda va belgilangan vaqt ichida koʻz-
langan maqsadlariga erishishni kafolatlaydi va keng imkoniyatlar
beradi. Pedagogik innovatsiyalashuvni ta’limning ilmiy bilimlar,
metodologiyalarini jamiyat rivojlanishi, ta’limga qoʻyilayotgan ijti-
moiy buyurtmaning jahon talablari darajasiga bogʻliq holda mosla-
shuvchanligi deb talqin etish mumkin. Ta’limni texnologiyalashti-
rishning asosini ta’lim jarayoni va uning samaradorligini oshirish
hamda ta’lim oluvchilarni berilgan sharoitlarda, ajratilgan vaqt ichida
loyihalashtirilayotgan oʻquv natijalarga erishishlarini kafolatlash
maqsadida toʻliq boshqarish gʻoyasi tashkil etadi. Pedagogik texnolo-
giya – ta’lim usuli, ma’lum ma’noda ta’lim-tarbiya jarayonlari,
vositalari, shakl va usullari majmuyi. Ta’lim va tarbiya jarayonini
optimal tashkil etish hamdir. Oʻquv materiallarini tanlash, qayta
ishlab, oʻqituvchi va oʻquvchilarning kuchiga, oʻzlashtirish xusu-
siyatlariga moslab shakl hajmni oʻzgartirish ham ta’lim texnolo-
giyasiga daxldor. Pedagogik texnologiya ta’lim-tarbiyaning obyektiv
qonuniyatlari, diagnostik maqsadlar asosida oʻquv jarayonlari,
ta’lim-tarbiyaning mazmuni, usul va vositalarini ishlab chiqish va
8
Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М.: Педагогика, 1989.
182
takomillashtirish tizimi: fan va texnika yangiliklarini oʻzida mujas-
samlashtiradigan oʻquv jarayonidir.
V.P.Bespalko pedagogik texnologiyaning quyidagi ta’rifini
keltiradi: “Pedagogik texnologiya – bu oʻqituvchi mahoratiga bogʻliq
boʻlmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlaydigan oʻquvchi
shaxsini shakllantirish jarayoni loyihasidir”.
Pedagogika lugʻatida pedagogik texnologiya tushunchasi mus-
tahkam oʻrin egalladi. Biroq uni tushunish va qoʻllashda turli farqlar
mavjud:
|
