194
RIVOJLANTIRUVCHI TEXNOLOGIYALAR
Soʻnggi yillarda oʻqituvchilarning e’tiborini rivojlantiruvchi
ta’lim gʻoyalari tobora koʻproq jalb qilmoqda. Rivojlanayotgan
ta’lim oʻquvchilarni mustaqil – "kattalar" hayotiga tayyorlashga qara-
tilgan.
Zamonaviy maktabning asosiy maqsadi oʻquvchilarning oʻz
kasbiy, ijtimoiy va oilaviy hayotida zarur boʻladigan
muayyan
koʻnikma, bilim va koʻnikmalarni egallashini ta’minlashdan iborat.
Rivojlantiruvchi ta’lim shaxsiy xususiyatlarning butun majmua-
sini rivojlantirishga qaratilgan.
L.S.Vigotskiy shunday deb yozgan edi: “Pedagogika kechagi
kunga emas, balki bolaning rivojlanishining kelajagiga e’tibor qara-
tishi kerak”. U bola rivojlanishining ikki darajasini ajratib koʻrsatdi:
1) haqiqiy rivojlanish sohasi (darajasi) – allaqachon shakllangan
fazilatlar va bola mustaqil ravishda nima qila oladi;
2) proksimal rivojlanish zonasi – bu bola hali mustaqil ravishda
amalga oshirishga qodir boʻlmagan,
lekin u kattalar yordamida
engishi mumkin boʻlgan harakatlar.
Proksimal rivojlanish zonasi – bu bola oʻz-oʻzidan qila oladigan
narsadan hamkorlikda qanday qilishni biladigan va biladigan narsaga
oʻtish uchun katta yoki kamroq imkoniyatdir.
Rivojlanish uchun haqiqiy rivojlanish sohasi va proksimal
rivojlanish zonasi oʻrtasidagi chegarani doimiy ravishda engib oʻtish
juda samarali – noma’lum, ammo bilimga potentsial kirish mumkin
boʻlgan hudud.
Rivojlantiruvchi ta’lim bolaning proksimal rivojlanish zonasida
amalga oshiriladi.
Proksimal rivojlanish zonasining tashqi chegaralarini aniqlash,
uni haqiqiy va erishib boʻlmaydigan zonadan ajratish – bu oʻqituv-
chining tajribasi va mahoratiga qarab,
hozirgacha faqat intuitiv
darajada hal qilinishi mumkin boʻlgan vazifadir.
195
Ta’limning maqsadi – har bir bolaning optimal umumiy rivoj-
lanishini ta’minlash.
Oʻqitishning vazifasi fan, adabiyot, san'at va toʻgʻridan-toʻgʻri
bilimlar vositasida oʻquvchilarga dunyoning yaxlit keng tasvirini
berishdir.
Demak, rivojlantiruvchi ta’lim shunday ta’lim boʻlib, unda oʻqi-
tishning shakllari,
usullari, vositalari nafaqat bilim, koʻnikmalarni
egallashga, balki oʻquvchi shaxsini jadal har tomonlama rivojlanti-
rishga qaratilgan.
OʻYINLI TEXNOLOGIYALAR
Oʻyinli texnologiyalar imkoniyati cheklangan bolalarning ijodiy
qobiliyati va kreativ tafakkurini oʻstiradi.
Pedagogik maqsadda foydalanilayotgan oʻyinlar oʻyin texnolo-
giyalari deb nomlanadi.
Oʻyin texnologiyalari ta’lim oluvchilarni muayyan jarayonga
tayyorlash, ularda ma’lum
hayotiy voqelik, hodisalar jarayonida
bevosita ishtirok etish uchun dastlabki koʻnikma, malakalarni hosil
qilishga xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (M.: ta’lim
oluvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim
muassasa-
larining rahbarlari, jamoatchilik tashkilotlarining vakili va b.) sifatida
Ijtimoiy tajribalarni o‘zlashtirishning
barcha ko‘rinishlari: bilim, ko‘nikma,
malaka hamda hissiy-baholovchi
faoliyat jarayonini hosil qilishga
yo‘naltirilgan shartli o‘quv vaziyatlarini
ifodalovchi shaxsga yo‘naltirilgan
ta’lim (pedagogik texnologiya)
turlaridan biri
O‘yin
texnologiyalari
196
turli rollarni bajarish imkoniyati cheklangan bola (oʻquvchi)larga
pedagogik faoliyat mazmuni bilan yaqindan
tanishish imkoniyatini
yaratish asosida ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy,
amaliy va ruhiy tayyorgarlikka erishish nuqtai nazaridan yordam
beradi. Oʻquv mashgʻulotlaridan oʻyinlar va oʻyinli vaziyatlarni qoʻl-
lash quyidagi asosiy yoʻnalishlarda amalga oshiriladi:
➢
didaktik maqsad imkoniyati cheklangan bolalar oldiga oʻyinli
topshiriq shaklida qoʻyiladi;
➢
oʻquv faoliyati oʻyin qoidalariga boʻysundiriladi;
➢
didaktik oʻquv materialdan oʻyin vositasi sifatida foydalaniladi;
➢
oʻquv faoliyatida didaktik vazifani oʻyin
vazifasiga aylanti-
ruvchi musobaqa elementi qoʻllaniladi;
➢
muvaffaqiyatli bajarilgan didaktik topshiriq oʻyin natijasi sana-
ladi.
Oʻquv jarayonida oʻyin texnologiyalarining oʻrni, roli, shuning-
dek, oʻyin elementlari hamda ta’limning oʻzaro uygʻunligi koʻp
jihatdan oʻqituvchi tomonidan pedagogik oʻyinlar mohiyati, funk-
siyasi va turlarining qanchalik tushunilishi bilan belgilanadi. Aksa-
riyat pedagogik oʻyinlar oʻzida quyidagi belgilarni namoyon qiladi.
