1-jadval
19
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish mezonlari (7-sinf)
Mezonlar
Tajriba sinfi (102 nafar
respondent)
Nazorat sinfi (103 nafar
respondent)
Yuqori
O‘rtacha
Past
yuqori
o‘rtacha
past
T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s.
Sport turizm
texnikasiga ega
bo‘lganlik
18
43
37
48
47
11
20
23
41
47
41
33
Sport turizmining
axloq normalariga
mos jihatlari
19
39
41
49
42
14
19
21
42
45
42
37
Sport turizmlarida
ekomadaniyat haqida
umumiy va alohida
tasavvurlarga ega
bo‘lganlik
20
40
38
47
44
15
21
20
40
46
42
37
Sport turizmi
tadbirlarida harakatli
mashg‘ulotlar asosida
ekotarbiyalanganlik
darajasi
21
41
39
46
42
15
19
22
43
44
42
37
Ekologik jihatdan
intellektual,
ma’naviy-ma’rifiy
rivojlanish darajasi
17
42
40
50
45
10
21
24
39
48
43
31
Umumiy o‘rtacha
19
41
39
48
44
13
20
22
41
46
42
35
Izoh: T.a. – tajriba avvalida, T.s. – tajriba so‘nggida.
2-jadval
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish mezonlari (8-sinf)
Mezonlar
Tajriba sinfi (105 nafar
respondent)
Nazorat sinfi (104 nafar
respondent)
Yuqori
O‘rtacha
Past
Yuqori
O‘rtacha
Past
T.a. T.s.
T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s.
Sport turizm
texnikasiga ega
bo‘lganlik
18
45
46
49
41
11
13
26
44
46
47
32
Sport turizmining
axloq normalariga
mos jihatlari
20
42
42
53
43
10
12
24
45
48
47
32
Sport turizmlarida
ekomadaniyat haqida
umumiy va alohida
tasavvurlarga ega
bo‘lganlik
16
46
44
51
45
8
16
25
37
49
51
30
Sport turizmi
tadbirlarida harakatli
17
44
43
52
45
9
14
23
41
47
49
34
20
mashg‘ulotlar
asosida
ekotarbiyalanganlik
darajasi
Ekologik jihatdan
intellektual,
ma’naviy-ma’rifiy
rivojlanish darajasi
19
43
45
50
41
12
15
27
38
45
51
32
Umumiy o‘rtacha
18
44
44
51
43
10
14
25
41
47
49
32
Izoh: T.a. – tajriba avvalida, T.s. – tajriba so‘nggida.
3-jadval
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish mezonlari (9-sinf)
Mezonlar
Tajriba sinfi 104 nafar
respondent)
Nazorat sinfi (106 nafar
respondent)
Yuqori
O‘rtacha
Past
Yuqori
O‘rtacha
Past
T.a. T.s. T.a.
T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s. T.a. T.s.
Sport turizm
texnikasiga ega
bo‘lganlik
20
41
46
53
38
10
26
27
42
47
38
32
Sport turizmining
axloq normalariga
mos jihatlari
18
44
43
47
45
13
24
29
44
43
38
34
Sport turizmlarida
ekomadaniyat
haqida umumiy va
alohida
tasavvurlarga ega
bo‘lganlik
16
43
45
52
43
9
27
28
42
46
37
32
Sport turizmi
tadbirlarida
harakatli
mashg‘ulotlar
asosida
ekotarbiyalanganlik
darajasi
17
45
46
48
41
11
23
30
45
45
38
31
Ekologik jihatdan
intellektual,
ma’naviy-ma’rifiy
rivojlanish darajasi
19
42
42
50
43
12
25
26
39
44
42
36
Umumiy o‘rtacha
18
43
44
50
42
11
25
28
42
45
39
33
Izoh: T.a. – tajriba avvalida, T.s. – tajriba so‘nggida.
Yuqoridagi jadvallardan ko‘rinib turibdiki, tajriba sinflarida nazorat sinflariga
nisbatan sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish
mezonlarining
barchasi
bo‘yicha
sezilarli
o‘zgarishlar
kuzatilgan(qarang 4-jadval).
4-jadval
21
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish mezonlari bo‘yicha tajriba va nazorat guruhlaridagi
ma’lumotlarning solishtirma jadvali
T
aj
ri
b
a
g
u
ru
h
i
Tadqiqot
ob’yektlari
Yuqori
O‘rta
Past
Jami
7-sinf o‘quvchilari
41
48
13
102
8-sinf o‘quvchilari
44
51
10
105
9-sinf o‘quvchilari
43
50
11
104
Jami
128
149
34
311
N
az
o
ra
t g
u
ru
h
i
Tadqiqot
ob’yektlari
Yuqori
O‘rta
Quyi
Jami
7-sinf o‘quvchilari
22
46
35
103
8-sinf o‘quvchilari
25
47
32
104
9-sinf o‘quvchilari
28
45
33
106
Jami
75
138
100
313
Yuqoridagi jadvallar asosida nazorat va tajriba sinflari o‘quvchilarining
ekologik madaniyatini rivojlanganlik darajasi bo‘yicha yakuniy bosqich natijalari
keltirilgan(qarang 5-jadval).
5-jadval
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni rivojlantirish
mezonlari bo‘yicha yakuniy ko‘rsatkichlar (son va foizlarda)
Sinflar
O‘quvchilar
soni
O‘zlashtirish natijalari (% da)
yuqori
o‘rtacha
past
Tajriba guruhlarida
311
128
41
149
48
34
11
Nazorat guruhlarida
313
75
24
138
44
100
32
Tajriba-sinov natijalari tahliliga ko‘ra, tadqiqot jarayoniga jalb etilgan tajriba
guruhidagi o‘quvchilarning nazorat guruhi o‘quvchilariga nisbatan bilim, ko‘nikma
va malakalari samarali ekanligi aniqlandi. Bu holatni ob’yektiv baholash uchun
statistik tahlil amalga oshiriladi, aniqlangan xulosagina tajriba-sinov ishlarining
ilmiy, pedagogik, texnologik va metodik jihatdan to‘g‘ri samarali olib borilganini
tasdiqlaydi. Ta’kidlovchi tajriba-sinov davrida ham statistik tahlilni amalga
oshirish uchun Styudent va Pirson metodlari tanlandi. Mazkur metod ikki guruhda
qayd etilgan ko‘rsatkichlarni aniqlash va ob’yektiv baholash imkoniga ega.
Matematik statistik metodning mohiyatiga ko‘ra dastlabki bosqichdagi kabi tajriba
va nazorat guruhlarida qayd etilgan 1-2 tanlanmalar sifatida belgilanib yuqori,
o‘rtacha va past darajalar bo‘yicha variatsion qatorlarni hosil qilish lozim bo‘ldi.
Bu diagrammada quyidagi ko‘rinishni oldi.
22
3-rasm. Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni
rivojlantirish diagrammasi
Diagrammadan ko‘rinib turibdiki, tajriba guruhi ko‘rsatkichlari nazorat guruhi
ko‘rsatkichlaridan yuqori ekan.
Yuqoridagi natijalarga asoslangan holda matematik statistik tahlil qilinib,
tajriba yakunidagi holat uchun o‘rta qiymatlar, tanlanma dispersiya, variatsiya
ko‘rsatkichlari, Stg’yudentning tanlanma mezoni, Styudent mezoni asosida
erkinlik darajasi, Pirsonning muvofiqlik mezoni va ishonchli chetlanishlari topildi
(qarang 6-jadval).
6-jadval
Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik madaniyatni rivojlantirish
bo‘yicha tajriba-sinov ishlarining statistik ko‘rsatkichlari
X
Y
2
x
S
2
y
S
x
C
y
C
y
x
T
,
K
2
,m
n
X
x
y
2,30 1,92 0,4300 0,5536 1,63 2,18
7,6
522
57,62 0,07 0,08
Yuqoridagi
natijalarga
asoslanib
tajriba-sinov
ishlarining
sifat
ko‘rsatgichlarini hisoblaymiz.
Bizga mahlum
Х
=2,30;
Y
=1,92;
0, 07;
x
=
0, 08
y
=
ga teng.
Bundan sifat ko‘rsatgichlari:
(
)
2, 30 0, 07
2, 23
1,12
1, 92 0, 08
2, 00
(
)
x
усб
y
Х
К
Y
−
−
=
=
=
+
+
> 1;
(
) (
)
(2, 30 0, 07) (1, 92 0, 08)
2, 23 1,84
0, 39
бдб
x
y
К
Х
Y
=
− −
− =
−
−
−
=
−
=
> 0;
Olingan natijalardan o‘qitish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi
bilan va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligi bilan ko‘rish mumkin.
Bundan
mahlumki,
tajribadan
keyingi
ko‘rsatgich
tajribadan
oldingi
ko‘rsatgichdan yuqori ekan. Demak, umumiy o‘rta ta’lim maktablaridagi 7-9-sinf
23
o‘quvchilari tomonidan sport turizmga qatnashish malakasi va sport turizmi
texnikasiga ega bo‘lganlik hamda shu asosida ekoinsoniylik fazilatlarining
rivojlanganlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘quvchilar bilan olib borilgan tajriba-sinov
ishlari yuzasidan olingan natijalar samarador (12,7
%
ga) ekanligi aniqlandi.
Tadqiqot davomida reja asosida, tizimli va maqsadli olib borilgan sport
turizmi tufayli 7-9 sinf o‘quvchilarida sport turizmidan unumli foydalanish
malakalari oshirildi va mustahkam iroda hamda ekoinsoniy fazilatlar tajriba
guruhlarida yuqori ko‘rsatkichlarni ko‘rsatdi.
Tadqiqot jarayonida 7-9 sinf o‘quvchilarida Sport turizmlari tadbirlarida
mustaxkam iroda va insoniy fazilatlarning shakllanganlik darajasini baholash
tadqiqot mobaynida qatnashgan o‘quvchilarning ekoaxloqiy sifatlarining o‘sishi,
barkamol shaxs sifatida rivojlantirishi bilan tavsiflanadi.
Tajribaviy
rivojlantiriluvchi
tadbirlar
maqsadli
belgilanib,
amalga
oshirilganda o‘quvchilarda mustaxkam iroda va ekoisoniy fazilatlarning
takomillashuvida, ekomadaniy saviyasining o‘sishida uzluksiz takomillashib
borishiga erishiladi.
XULOSA
Olib borilgan tajriba-sinov ishlari va ularning natijalari qo‘yilgan farazlarni
to‘la tasdiqlaydi hamda quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon beradi:
1. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilariga zamon talablari va jahon
andozalari asosida aqliy jismoniy sifatlarni rivojlantirish bilan birga ularda yuksak
ma’naviyat axloq va ma’rifat atrof-muhitga ongli munosabatda bo‘lish, tabiatni
e’zozlash fazilatlarni singdirish va tarbiyalashdek muhim muammolarni yechishni
davr taqozo etmoqda.
2. Pedagogika fanining eng muhim vazifalaridan biri - ma’naviy jihatdan
barkamol, jismoniy va ruhiy jihatdan sog‘lom, tabiat, atrof-muhitni, Vatanni
himoya qilish uchun aqlan teran, jismonan chiniqqan shaxslarni tarbiyalash,
ekologik madaniyati rivojlangan, ma’naviy va ruhiy jihatdan yangi avlodni voyaga
yetkazish lozim.
3. Barqaror ta’lim tizimini tubdan isloh qilinayotgani jamiyatimizda har
tomonlama barkamol, sog‘lom avlod tarbiyasiga keng e’tibor qaratilishi umumiy
o‘rta ta’lim maktablarida takomillashtirishni talab etadi va o‘qitish jarayonini
pedagogik texnologiyalar, innovatsion yondashuvlar asosida loyihalashga alohida
e’tibor qaratish lozim.
4. Sport turizmi tadbirida ekologik madaniyatni rivojlantirishning bugungi
holatidan kelib chiqib, ta’lim-tarbiyaviy bosqichlari uning uzviylik va
uzluksizligini ta’minlansa, ekoturizmlar mazmunli va yuqori darajada o‘tishiga
zamin yaratadi.
5. Sport turizmi tadbirida 7-9 sinf o‘quvchilarida ekologik madaniyatni
rivojlantirish, hamda jismoniy musobaqalar, ommalashtiruvchi tarbiyaviy tadbirlar
tizimli tashkil qilinishning samarasi yuqori.
6. O‘quvchilarning jismoniy, intellektual rivojlanishlari va qobiliyatlari,
oiladagi, sinf va maktabdagi pedagogik va psixologik muhit atroflicha
24
o‘rganilganda maktab hamda oilaning jismoniy chiniqtirishdagi hamkorlikni
yo’lga qo’yish ijobiy samara beradi.
7. O‘quvchilarning Sport turizmi tadbirlarida o‘zlarini boshqarish qobiliyati,
faol harakat qilish malaka va ko‘nikmalari takomillashib borishi uchun zamin
yaratadi.
Tadqiqot natijalari asosida quyidagi ilmiy tavsiyalar ishlab chiqildi:
1) Sport turizmining muhimligi shundaki, ularda ekologik ong, madaniyatni
rivojlantirish uchun sharoitlar yaratib, ularda chidamlilik, g‘ayrat, kuch,
ehtiyotkorlik, insoniylik kabi sifatlarni rivojlantirish lozim;
2) Sport turizmi tadbirida bolalarning yosh xususiyatlari, jinsi, jismoniy
tayyorgarligi, kuchi, ekologik madaniyatini, fiziologik xususiyatlarini xisobga
olgan holda o‘tkazish maqsadga muvofiqdir;
3) Sport turizmi tartibini o‘quvchilarga to‘g‘ri tushuntirib borish, ularda har
bir harakat yoki obraz to‘g‘risida to‘la tasavvur hosil qila olish – sport turizmini
uyushqoqlik bilan sifatli o‘tishini ta’minlash lozim;
4) 7-9 sinf o‘quvchilariga ta’lim jarayonida sport turizmidan foydalanish ko‘p
jihatdan o‘quvchilarda jismoniy sifatlar: (chaqqonlik, egiluvchanlik, kuch-
quvvatlilik, epchillik, tezkorlik) va boshqalar bilan birgalikda umuminsoniy
ekologik fazilatlar (matonat, shijoat, vatanparvarlik, axloqiylik va h.k.)ni ham
rivojlantirish maqsadga muvofiq.
| 