МУХАНДИСЛИК ТЕХНОЛОГИЯСИ ЙЎНАЛИШЛАРИДА ОЛИЙ МАТЕМАТИКА ФАНИНИ
ЎҚИТИШДА ФАНЛАРАРО АЛОҚАДОРЛИКДАН ФОЙДАЛАНИШ
А.Л.Муминов, А.А.Абдурахмонов
Наманган муҳандислик-қурилиш институти
Аннотация: В работе рассматривается использование междисциплинарной
коммуникации в преподавании высшей математики в технических направлениях
Ключевые слова: математика, модел, процесс, цель, задача, принцип,
закономерность, метод, корреляция, задача, регрессия.
Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.557
Кейинги ўн йилликларда фанлараро алоқадорлик бўйича жуда кўп илмий-амалий
ишлар олиб борилдики, булар ўз навбатида амалиётда ўз тасдиғини топмоқда. Жумладан,
техника ва математика фанларини ўзаро алоқаларини ўрганиш юзасидан етарлича
тажрибалар тўпланган, бу йўналишда айрим ижобий ечимлар топилган, улар амалиётчи
ўқитувчилар учун дастлабки кўрсатмалар вазифасини адо эта олади.
Фанлараро алоқаларга доир тадқиқотларнинг асосий муаммоси сифатида мазмуни ва
характери мутлақо бир-бирига ўхшамайдиган, турли-туман ўзига хос метод ва кўринишдаги
тадқиқ усулларига эга бўлган ўқув фанлари орасидаги асосий боғланишларни топишни
асосий муаммо сифатида белгилашади. Мазкур муаммо ечилмаса табиатан бошқа-бошқа
хусусиятларга эга бўлган фанларни бирлаштирадиган, боғлайдиган, уларнинг ўзаро
муносабатга киришиш жараёнини таъминлайдиган восита ва омиллар ҳақида гапириш ҳам
ортиқча бўлади.
Бу ўз-ўзидан турли техника ва математика фанларига оид бўлган билимлар тизими
билан муайян кенгликларда яхлитлашган ҳолда ишлашни шарт қилиб қўяди. Энди гап фақат
бир ўқув предметини ўзлаштириш усули ҳақида эмас, балки икки ёки ундан ортиқ фанларга
оид бўлган иш усуллари билан айни пайтнинг ўзида шуғулланиш заруриятини ҳам юзага
келтиради.
Техника
йўналишларида
фанини
ўқитишда
математик
усулларни,ахборот
технологияларини қўллаш асосида мутахассисларни касбий тайёрлаш самарадорлигини
ошириш ижобий натижалар беради. Шу мақсадда кейинги ўн йилликларда мутахассислик
фанлари ва математика фанларини орасидаги боғланишларни ривожланиши натижасида
янги фан йўналишлари пайдо бўлди Техника йўналишларида математика фанинингқўллаш
методларини яратиш ва уни амалга ошириш ҳозирги кундаги долзарб муаммолардан
ҳисобланади.
)
,
,
,
,
,
,
,
,
(
3
2
1
3
2
1
n
n
a
a
a
a
x
x
x
x
F
Y
кўринишидаги мақсад функцияси танланади. Бу ерда
n
x
x
x
x
,
,
,
3
2
1
–статистик
кўрсаткичлар,
n
a
a
a
a
,
,
,
,
3
2
1
-ўзгармас параметрлар. Одатда X= (
n
x
x
x
x
,
,
,
3
2
1
) – статистик
кўрсаткичлар
вектори,
Y-мақсад
функцияси,
a
=(
n
a
a
a
a
,
,
,
,
3
2
1
)
–
статистик
кўрсаткичларнинг параметрлари вектори деб аталади.
Техника ва математика фанлари доир маълумотларни корреляцион-регрессион
таҳлил усуллари билан самарали моделлаштиришда қаралаётган омиллар ўртасидаги энг
яхши боғланиш шаклларини танлаш катта рол ўйнайди. Биз ушбу бўлимда кўпчилик
ҳолларда фойдаланиладиган регрессия функцияларининг математик моделларини ва
моделлардаги номаълум параметрларни аниқлаш учун энг кичик квадратлар усули билан
ҳосил қилинган нормал тенгламалар тизимини келтирамиз.
2.
Чизиқли функция у = а
0
+а
1
х
.
,
2
1
0
1
0
x
y
x
a
x
a
y
x
a
na
( 1)
3.
Иккинчи даражали парабола
2
2
1
0
x
a
x
a
a
y
|
