- 29 -
3-MA’RUZA
MAVZU: METALLARNI PARMALASH VA ZENKERLASH, ZENKOVKALASH,
TESHIKLARNI KENGAYTIRISH
Reja:
1. Parmalash jarayoniga oid umumiy ma’lumotlar
2. Parmalarni charhlash
3. Parmalashda qirqish rejimlari
4. Mexanizatsiya vositasida va qo’lda parmalash
5. Parmalash dastgohlari
6. Parmani stanokka o’rnatish va mahkamlash
7. Parmalash usullari
8. Zenkerlash
9. Yo’nib kengaytirish usullari
10. Yo’nib kengaytirishda kelib chiqadigan brak va uni bartaraf etish usullari
11. Xavfsizlik texnikasi qoidalari
Tayanch so’z va iboralar
Parmalash,
zenkerlash, parmalash aniqligi, spiral parmalar, parmalar nosozliklari,
o’tkirlik
burchagi, kesishning asosiy elementlari, tartarak, qo’l dreli, parmalash dastgohlari,
teshiklarni parmalash, aniq teshiklar parmalash, plastmassalarni parmalash, zenkerlash, yo’nib
kengaytirish, zenkovkalash, razvertkalash, razvertkalashda sodir bo’ladigan nuqsonlar.
Parmalash jarayoniga oid umumiy ma’lumotlar
Kesuvchi asbob-parmaning o’z o’qi atrofida aylanma va
ilgarilama harakat qilishi
tufayli yaxlit materialni teshib, undan qirindi hosil qilish jarayoni
parmalash deb ataladi.
Mahkamlash detallari bolt, vint,
parchin mix, shpilьka va boshqa detallar uchun teshiklar
ochish, rezьba kesish, kengaytirish, zenkerlash uchun detallar
hamda ularning qismlari
parmalanadi.
Yuqori
darajadagi
aniqlik
talab
qilinadigan teshiklar (parmalangandan
keyin)
zenkerlanadi.
Parmalash
aniqligi
va
sifati
ko’p jihatdan
dastgohning
sozligi
va
kesuvchi
asbobning to’g’ri charxlanganligiga
bog’liq. Parmalar legirlangan va
uglerodli
po’latdan
tayyorlanadi.
Teshiklarni ochish, kengaytirish uchun
spiral parmalar ishlatiladi.
Spiral
parma ikki tishli kesuvchi asbob
bo’lib, u ishchi va quyruq qismlardan
tuzilgan. Ishchi qismi konussimon
(kesuvchi)
va
tsilindrsimon
(yo’naltiruvchi) qismlarga bo’linadi.
Kesuvchi qismida ikkita kesuvchi qirra (uchidagi burchak)
va ular orasida, 45-55
burchak hosil qilib tutashtirgich joylashgan. Tutashtirgich ariqchalar orasida diametri 0,15-0,2
mm li o’zak borligi tufayli hosil bo’ladi. Parmalashda tutashtirgich kesmaydi. Balki metallni
qiradi. U parmani chetlatishga teshikni kengaytirishga yordam beradi.
Tasmalar-parma vint ariqchalari bo’ylab tsilindrsimon sirtda joylashgan ikkita ensiz
polosadir. Ular parmaning teshik doirasida ishqalanishini kamaytirish uchun xizmat qiladi,
parmani teshikka yo’naltiradi va chetga chiqib ketmasligini ta’minlaydi. Diametri 0.25-0,5 mm
bo’lgan parmalar tasmasiz tayyorlanadi.
- 30 -
Tish-kesuvchi qirrasi bo’lgan, parmaning pastki uchidan chiqib turadigan qismi.
Tishning kesuvchi qismi torets yuzaga ega. Oldingi yuza ariqchaning
qirindidan tushadigan
bosimini qabul qiladigan yuzasi.
Vint ariqchalar parmaning tsilindrsimon qismida bir-birining ro’parasida joylashgan.
Ular parmalanayotgan teshikdan qirindilarning chiqishini ta’minlaydi. Ariqchalar parma
kesayotgan qirralar to’g’ri chiqishini va qirindining chiqishi uchun zarur bo’shliq bo’lishini
ta’minlaydigan maxsus profilga ega.
Spiral parmalar U10 va U12 rusumli uglerodli asbobsozlik po’latidan, legirlangan 9X
(xromli), xrom-kremniyli 9XS va tezkesar R9, R18, R6M5, VK8 va T15 K6 rusumli
po’latlardan yasaladi. Bo’larning ichida eng ko’p tarqalgani tezkesar po’latdan tayyorlangan
parmalardir.
