Т
А
a
(5.1)
bu yerda A-amplituda, mm T-seysmik to‘lqinning tebranish davri,
sek
Zilzilalarning intensivligi zilzila paytida, gipotsentrdagi ajralib
chiqkan enyergiyaning miqdori bilan aniqlanadi. Zilzila enyergiyasi
miqdorini, B.B.Galitsin formulasi bilan aniqlash mumkin:
2
2
T
A
V
(5.2)
Bu yerda: -zilzila enyergiyasini miqdori, yerg; -yer qatlami yuqori
qismi zichligi, gsm
3
; V-seysmik to‘lqinlarni tarqalish tezligi, smsek; A-
amplituda, mm; T-seysmik to‘lqinlarning tebranish davri, sek.
Yuqorida ko‘rsatilgan ko‘rsatgichlardan tashqari, zilzilalarning
kuchi bino va inshootlardagi buzilish darajasi, Yer yuzasining shakli
o‘zgarishi, yer osti va usti suvlarining tartibi o‘zgarishi, odamlar va
hayvonlar sezgisi orqali ham aniqlanishi mumkin. Quyidagi ko‘rsatilgan
jadvalda zilzila kuchiga qarab, yer yuzasida sodir bo‘layotgan
o‘zgarishlar keltirilgan.
Zilzila kuchiga qarab yer yuzasidagi o‘zgarishlar.
5.2-jadval
Zilzila kuchi
(ball)
Zilzila nomi
Seysmik
tezlanish
(mmsek
2
)
Yer yuzasidagi o‘zgarishlar
1.
Sezilmaydigan
2,5
Mikroseysmik tebranishlar.
Faqat seysmik asboblar sezadi.
69
2.
Juda kuchsiz
2-2,5
Bilinar-bilinmas zilzila. Sez gir
odamdlargina sezadi
3
Kuchsiz
5,1 -10
Bilinar - bilinmas zilzila. Tinch
turgan odamlar gina se zadi
4
Kuchliroq
11 – 25
O‘rtacha zilzila Yurib ketayot
gan odamlar ham sezadi.
5
Ancha kuchli
25 – 50
Uxlab yotgan kishilar uyg‘onib
ketadi.
6.
Kuchli
51 – 100
Imoratlarga bir oz zarar yeta di.
7
Juda kuchli
101 – 250
Devorlar yoriladi, haykallar
qulab tushadi, deraza oynalari
sinadi
8
Vayronagarchili
k keltiradigan
251 – 500
Tomdagi mo‘rilar, ko‘chadagi
hay kallar qulab tushadi. Deraza
oy nalari sinadi
9
Xarobalik
keltiradigan
500 -1000
Uylar qulay boshlaydi.
10
Falokatli
1000-2500
Ko‘plab imorat vayron bo‘ladi,
yer yuzida katta-katta yoriqlar
paydo bo‘ladi
11
Halokatli
2500 -5000
Yer yuzida katta-katta yoriqlar
paydo bo‘ladi Bu zilmagan imo
rat kamdan-kam qoladi.
12
Katta halokat,
falokat
keltiradigan
5000
Hammayoq buzilib, imoratlar
butunlay vayron bo‘ lib ketadi.
Zilzila kuchi ballarda ifodalanib, yuqorida sanab o‘tilganlarni
namoyon bo‘lishlik darajasini belgilab beradi.
Eng kuchsiz zilzila 1 ballga teng bo‘lib, eng kuchli falokatlisi 12
ballga to‘g‘ri keladi. Yevropada ham 12 balli shkala qabul qilingan
bo‘lib, u ham yuqoridagi shkalaga mos keladi. Zilzila kuchi shuningdek,
seysmik koeffitsient K orqali ham ifodalanib, u seysmik to‘lqinlar
tezlanishi (a) ni, og‘irlik kuchining (g) nisbatiga teng.
g
a
K
(5.3)
S.V.Medvedev fikricha, zilzila kuchi ko‘p jihatdan seysmik
to‘lqinlar tarqalayotgan jinsga bog‘liqdir. Binobarin, har bir qurilish
70
maydonining balligiga grunt sharoiti kuchli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Quyidagi S.V.Medvedev tomonidan tuzilgan shkalani soddalashtirib
keltiramiz, bunda keltirilgan ballarga tuproqning ma’lum tebranish
tezlanishi to‘g‘ri keladi.
5.3-jadval
Ballar
Tuproqning tezlanishi, mmsek
2
1
-
2
-
3
-
4
100
5
100-250
6
250-500
|
