124
7.6-§. Yer osti suvlarining oqim sarfi
Yer osti suvlari gidrostatik bosim ta’siri
ostida yuqori bosimli
nuqtadan (yuqorirok sathdan) past bosimli nuqtaga (pastroq sathga)
tomon harakatlanadi, bunda yer osti suvlari normal fil’trlanadi.
Suvli
qatlamning ko‘ndalang kesimidan vaqt birligida oqib o‘tayotgan suv
miqdori oqim sarfi deb ataladi va Q bilan belgilanadi. Grunt suvlarining
oqim sarfini aniqlash ancha murakkab bo‘lib, ularni aniqlash usullari
maxsus qo‘llanmalarda keltirilgandir. Suvli
qatlamning gorizontal va
qiya hollari uchun suv sarfining qanday hisoblanishini ko‘rib chiqamiz
(7.12- rasm).
Oqim qalinligi (h) o‘zgarmaydi. Suvning tekis
yuzasidagi oqim sarfini
chiziqli sizish qonuni asosida aniqlash mumkin:
l
H
H
h
B
K
Q
c
2
1
; (7.5)
Bu yerda: B - oqim kengligi; H
1
, H
2
- 1, 2
- kesimlardagi suvli
gorizont qalinligi (hisob ana shunga nisbatan qilinadi); l - kesimlar
orasidagi masofa.
Tabiiy sharoitda ko‘p uchraydigan holatlardan biri grunt suvi oqim
qalinligining o‘zgaruvchanligidir. II chizma (7.14-rasm)
da ana shu
holatlar ko‘rsatilgan (gorizontal suv o‘tkazmaydigan qavatda). Oqim sarfi
quyidagi Dyupyui tenglamasi asosida hisoblanadi:
l
h
h
B
K
Q
c
2
2
2
2
1
; (7.6)
125
Suv o‘tkazmaydigan qatlam qiya bo‘lganda esa (chizma III)
hisoblashda qo‘shimcha gorizontal yuza 0-0 o‘tkaziladi.
l
H
H
J
ур
2
1
va
l
h
h
h
ур
2
2
1
(7.7)
Oqim sarfini aniqlash ifodasi quyidagi ko‘rinishni oladi.
l
h
h
H
H
B
K
Q
c
2
)
)(
(
2
1
2
1
(7.8)
Agar oqim sarfi Q oqim kengligi B ga bo‘linsa, unda solishtirma
sarf q QB ga teng bo‘ladi.
