137
Massa, %
hisobida
12
8
24
10
20
26
50
Zarraning
yirikliligi
10mm
dan
10-2
2-0,5mm
0,5-
0,25mm
0,25-
0,1mm
0,1mm
dan
kichik
100
Alohida
qism
zaralarinin
g massasi
6
4
12
5
10
13
Jami
Massa, %
hisobida
12
8
24
10
20
26
50
Zarraning
yirikliligi
10mm
dan
10-2
2-0,5mm
0,5-
0,25mm
0,25-
0,1mm
0,1mm
dan
kichik
100
Alohida
qism
zaralarinin
g massasi
6
4
12
5
10
13
Massa, %
hisobida
12
8
24
10
20
26
Ko‘pincha suv qobiq bilan yerkin suv orasiga zichligi kam (yoki
bo‘sh bog‘langan) suv kiritiladi.
Bug‘ A.F.Lebedovning ta’kidlashicha, grunt g‘ovaklarida suv hosil
bo‘lish sabablaridan biridir. U yuqori bosimli
xolatdan past bosimli
holatga o‘tib, grunt g‘ovaklarida tutilib, suv hosil qiladi.
Gigroskopik suv grunt zarrachalarining sirtiga o‘rnashib qoladi. Bu
xodisani oddiy tajriba yordamida kuzatish mumkin masalan,quritilgan
grunt bulgani nam xonaga quyilsa, ma’lum vaqtdan so‘ng uning og‘irligi
orta boshlaydi. Bu o‘zgarish gigroskopik chegara hosil bo‘lguncha davom
etishi mumkin. Tajribalar yordamida
quydagi gigroskopik chegara
miqdori aniqlangan;qum uchun -1%, changsimon zarralar uchun -7% va
loysimon zarralar uchun-17% (foizlar zarrarining quruq holatidagi
massasiga nisbatan olinadi).
Suv bug‘i gigroskopik suv to‘yinmagan gruntlar uchun hosdir.
Gruntdagi g‘ovaklar
bunday holatda qattiq zarralar, suv va havo bilan
to‘lgan bo‘ladi. Agar g‘ovaklar faqat suv (yoki havo) bilan to‘lgan bo‘lsa,
grunt ikki tarkibli xolatda bo‘ladi. SHuni ta’kidlash kerakki, gigroskopik
138
suvlar grunt bo‘shliqlari bo‘ylab faqat
but holatida harakatlanishi
mumkin.
Gruntlardagi elektr tortish kuchi ta’sirida bog‘langan suv qobiq suvi
deyiladi. Qobiq suvi mustahkam va bo‘sh bog‘langan xolatda bo‘lishi
mumkin. Bunday suv og‘irlik kuchi qonuniga bo‘ysunmay, o‘ziga xos
qonuniyatga ega bo‘ladi. Qobiq qatlamidagi suv molekulalari tortish
kuchi yoki elektr
kuchi hisobiga xarakatlanib, qalin qobiqli zarradan
yupqa zarra tomon yo‘nalgan bo‘ladi.
Gruntning gazli qismi. Gruntda ikki xil yerkin va qamralgan gazlar
mavjud. Birinchi xil gaz (havo) bosimi
atmosfera bosimiga monand
bo‘lgani uchun gruntning xossalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi.
Qamralgan gaz bosimi esa uning atrofini o‘rab turivchi suv bosimiga teng
bo‘ladi. Bunday gaz gruntlarning zichlashish jarayonida qo‘shimcha
elastiklik xususiyatini vujudga keltiradi,
shuningdek, ulardagi suv sizish
xususiyatini susaytiradi. SHuning uchun
qamralgan gazlarni grunt
xossalarini o‘rganishda hisobga olish talab etiladi.
Gruntlar xolatini baholash uchun ko‘pgina fizik ko‘rsatkichlar
mavjud bo‘lib, ular o‘z navbatida tajriba yo‘li bilan aniqlanadigan asosiy
va hisoblab topiladigan qo‘shimcha ko‘rsakichlarga bo‘linadi.
G r u n t n i n g a s o s i y f i z i k k o‘ r s a t k i ch l a r i zichlik,
zarrachalar zichligi hamda namlik ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi.
Grunt zarrachalarining zichligi r
s
(kNm
3
)
sof quritilgan zarralar
massasining ular egallagan xajmiga nisbati kabi aniqlanadi:
,
1
1
