Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-texnologiya fakulteti fizik praktikum fanidan

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA‘LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FIZIKA-TEXNOLOGIYA FAKULTETI 
 
 
FIZIK PRAKTIKUM FANIDAN 
LABORATORIYA ISHI №11 
 
MAVZU: GAZ QONUNLARINI O’RGANISH. 
 
 
 

11-LABORATORIYA ISHI 
 
GAZ QONUNLARINI O’RGANISH 
 
 
1-topshiriq: Doimiy temperaturada gaz bosimining hajmga bog’liqligi 
(boyl-mariott qonuni) 
 
Ishning maqsadi: Doimiy temperaturada gaz hajmining bosimga bog’liqligini 
o’rganish.
Kerakli asbob va qurilmalar: Gazli termometr, dastakli vakuum nasosi, V 
shaklsimon shtativ asos, shtativ ustuni, “Timsoh” tipli qistirgich, raqamli 
termometr, Mobill Cassy qurilmasi. 
 
Nazariy qism 
Ma’lumki, molekulyar fizikaning asosiy tushunchalaridan biri bu ideal gaz 
tushunchasidir. O’ta siyraklashtirilgan, molekulalari orasidagi o’zaro ta’sir 
potensial energiyasi juda kichik bo’lgan, faqatgina idish devorlari bilan 
to’qnashadigan hayoliy gazga ideal gaz deyiladi. Real gazning molekulyar va 
termodinamik xossalarini o’rganish amalda murakkab bo’lganligi sababli, dastlab 
ularni ideallashtirgan modelidan foydalaniladi va keyinchalik real gazlarga tadbiq 
etiladi. 
Molekulyar fizikada gaz xossalarining asosan 3 ta jihatini o’zida qamrab 
oluvchi molekulyar kinetik nazariya (MKN) mavjud bo’lib, uning asosiy xulosalari 
quyidagicha ifodalanadi. 
1. Har qanday modda (gaz, suyuq, qattiq jism) mayda zarrachalar, 
molekulalardan iborat.
2. Molekulalar xaotik issiqlik harakatida bo’ladilar.
3. Molekulalar orasida o’zaro ta’sir (itarishi yoki tortishish) kuchi mavjud.
Ideal gazning holat parametrlari asosan uchta kattalik temperatura, bosim, 
hajm orqali ifodalanadi. Ana shu uchta kattalik orasidagi bog’lanish qonuniyati 
Klayperyon tenglamasi orqali aniqlanadi: 

PV =νRT (1) 
bu yerda P – bosim; V - hajm; T – temperatura; ν – ideal gazning moldagi miqdori; 
R - universal gaz doimiysi (8,31 J/(K
⋅mol).
Ideal gazning holat paramterlaridan biri o’zgarmagani holda, qolgan 
ikkitasining o’zaro bog’liqlikdagi o’zgarish jarayonlari izojarayonlar deyiladi. 
Masalan, gaz temperaturasi o’zgarmasdan saqlansa izotermik jarayon hosil qilinsa,
gaz bosimining hajmiga ko’paytmasi o’zgarmasdan saqlanadi:
PV = const (2) 
Olingan tajribalar shuni ko’rsatadiki, izotermik jarayonda gaz hajmining 
bosimga bog’lanish qonuniyati quyidagi grafikda ko’rsatilgani kabi bo’ladi (1-
rasm). 

Download 2,89 Mb.