LABORATORIYA ISHI №10
SUV BUG’LARI HOSIL BO’LISHINING YASHIRIN ISSIQLIGINI
ANIQLASH.
Ishning maqsadi: Sovuq suv va bug’ aralashmasining
temperaturasini
𝑣 ni
va suv bug’lari hosil bo’lishining yashirin issiqligini aniqlash.
Kerakli asbob va qurilmalar:1 G’ilofga ega Dyuar idishli kalorimetr, o’quv
laboratoriya torozisi, termometr yoki NiCr-Ni tipli temperatura datchigi, bug’
generatori (550 W/230 V), suvni ajratgich (ichki diametri 7 x 1.5 mm, 1 m bo’lgan
silikon trubkalar), mustahkam shishadan tayyorlangan (hajmi 400 ml bo’lgan
menzurka,
V shaklidagi shtativ asos, shtativ ustun, multi qisgichlar,
distillangan
suv.
Nazariy qism
O’zgarmas bosimda moddaga qandaydir issiqlik miqdori uzatilsa, odatda
moddaning temperaturasi oshadi. Ammo, agar fazaviy o’tish mavjud bo’lsa,
moddaning temperaturasi oshmaydi, chunki uzatilayotgan issiqlik fazaviy o’tishga
sarf bo’ladi. Agar issiqlik uzatish jarayoni fazaviy o’tishdan
keyin ham davom
etsa, moddaning temperaturasi yana orta boshlaydi. Suvning bug’lanishi fazaviy
o’tishning yaqqol misoli hisoblanadi. Moddaning birlik massasi isteyemol
qiladigan issiqlik bug’lanishning
yashirin issiqligi Q
V
deyiladi. Tajribada bug’
hosil bo’lishining yashirin issiqligi Q
V
quvurdan kalorimetrga toza bug’ uzatish
orqali aniqlanadi. Bug’ sovuq suvni aralashma temperaturasigacha
𝑣
𝑀
qizdiradi va
so’ngra suvga kondensasiyalanadi. Bug’ hosil qilish issiqligi bug’ni
suvga
aylantiradi. Aralashma temperaturasiga qo’shimcha boshlang’ich temperatura 𝑣
2
,
sovuq suvning massasi m
2
hamda kondensirlangan suvning massasi m
1
o’lchanishi
va bug’ hosil bo’lish issiqligi quyidagi formuladan hisoblab topilishi mumkin:
ΔQ
1
= c
⋅
m
1
⋅
(100°C -
𝑣
𝑀
), (1)
bu yerda c- suvning solishtirma issiqlik sig’imi koeffisiyenti
Chunonchi, bug’dan ajralib chiqqan issiqlik suvning
𝑣
1
=100 °C dan
aralashma
temperaturasigacha
ajralgan
issiqlik
bilan
bug’ning
kondensasiyalanishida ajralgan issiqlik ΔQ
2
yig’indisiga teng. Oxirgi issiqlik
𝑣
1
≈100 °C temperaturadagi suvni bug’ga aylantirish uchun zarur bo’lgan issiqlikga
ham teng. Shunday qilib biz quyidagilarga egamiz:
ΔQ
2
=
𝑚
1
⋅𝑄
𝑉
(2)
Sovuq suv bug’ bilan aralashganda
yutilgan issiqlik
Δ
𝑄
3
=c
⋅
m
2
(
m
-
𝑣
2
) (3)
Shu bilan bir vaqtda kalorimetr issiqlik yutadi, bu issiqlik miqdori
kalorimetrning ma’lum suv ekvivalenti m
K
bilan hisoblab topilishi mumkin:
ΔQ
4
= c
⋅
(
𝑣
𝑀
-
𝑣
2
); bu yerda
𝑚
𝐾
= 20 g (4)
Ajralgan issiqlik miqdori
Δ Q
1
+ Δ Q
2
va yutilgan issiqlik miqdori
ΔQ
3
+ Δ Q
4
o’zaro teng, ya’ni:
