Neft qoldiqlarining gidrooltingugursizlantirish. Neftning qoldig’ida ko`p
miqdorda
oltingugurtli,
azotli,
kislorodli
birikmalar.
asfaltenlar,
og’ir
metallorganik birikmalar mavjuddir. Bu qoldiqlardan yoqilg’i olish uchun, uni
gidrooltingugursizlantirish usuli bilan sifatini yaxshilash kerak.
Bu qoldiqlarni to`g’ridan-to`g’ri vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib
olish qilish bilan birga, boshka usullar bilan, ularni sifatini yaxshilanadi. Masalan,
qoldiqni past bosimda haydab, olingan vakuum gazoylini gidrotozalash qilinadi,
so`ngra uning qolgan qismi bilan aralashtirib yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
YAna bir usul: og’ir qoldiqni kokslash qurilmalariga berib undan olingan
gazoylni gidrooltingugursizlantirish qilib yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Og’ir qoldiq tarkibidagi asfaltenlarni ajratib olinadi, keyin uni
gidrooltingugursizlantirish qilib so`ngra ishlatiladi.
Oltingugursizlantirish jarayonida metall tuzlari katalizatorning yuzasiga
o`tiradi, regenerasiya vaqtida metall oksidiga aylanib katalizatorning yuzasida
qoladi va uni aktiv markazlarini berkitadi va katalizator ishlash qobiliyatini
yo`qotadi. SHu sabali, ba`zi olimlar og’ir qoldiqni birinchi navbatda, metall
birikmalaridan tozalab so`ngra gidrooltingugursizlantirish ga berish lozim deb
hisoblaydilar.
Og’ir qolidiqlarni gidrooltingugursizlantirish jarayoni uchun BashNIINP
maxsus katalizator ixtiro qildi. Bu katalizatorni tayyorlash uchun avvalo katalizator
nositelining suv bug’i bilan ishlanadi, natijada nositelni g’ovaklari kengayadi va
ularning diametri taxminan 15 nm dan yuqori bo`ladi, so`ngra unga aktiv
komponentlar shimdiriladi. Bu xildagi katalizatorni stasionar sharoitda ishlatish
mumkin. SHunday bo`lishiga qaramay bu katalizatorlarning ishlash davri bir
yildan kamdir.
Bu
xildagi
hom
ashyoni
mavxum
qaynash
qatlami
sharoitida
gidrooltingugursizlantirish qilinadi.
Gidrotozalash
va
gidrooltingugursizlantirish
katalizatorlarining
regenerasiyasi ikki xil usulda olib boriladi. katalizatorlar ishlash jarayonida
ularning yuzasiga kokssimon moddalar: oltingugurtli; azotli; birikmalar, smola va
metall birikmalari o`tiradi va uning ishlash qobiliyatini vaqtincha pasaytiradi.
Katalizatorning ishlash qobiliyatini qayta tiklash uchun regenerasiya qilinadi.
katalizatorni ishlash davri ko`p omillarga va asosan ishlanadigan hom ashyoning
sifatiga bog’liqdir. Odatda, o`tirgan koksning miqdori 7-10% massni tashkil etadi.
Birinchi usulda katalizator zonasiga 450
0
C gacha isitilgan inert gazi – azotga,
oz miqdorda havo qo`shib beriladi. Birinchi davrda kislorodning miqdori 0,5% va
oxirgi davrda 2% gacha etkazish mumkin. Regenerasiya vaqtida bosim 4-5MPa,
eng yuqori harorat 550
0
Cga teng. Regenerasiya 100-120 soat davom etadi.
Ikkinchi usulda reaktorga suv bug’i va havo beriladi. Bu jarayon atmosfera
bosimida olib boriladi. 1m
3
katalizatorni regenerasiya qilish uchun 350-900 m
3
suv
bugi sarflanadi.
Jarayonning asosiy ko`rsatkichlari kelayotgan hom ashyoga bog’liq.
Riforminga beriladigan benzin tarkibidagi oltingugurtni platina katalizatoriga
berishdan ilgari 0,003% mas.gacha tozalash zarur, agar platina-reniy katalizotori
bo`lsa oltingugurtni 0,001% mass.gacha tozalash zarur. Kerosinning tarkibidagi
merkaptanni 0,005% mass. dizel yoqilg’isini tarkibidagini oltingugurtini esa 0,2 %
mass.gacha tozalash kerak. SHu talablarga ko`ra gidrotozalash jarayoninining
asosiy ko`rsatkichlari belgilanadi.
Gidrotozalash jarayonining boshkariladigan ko`rsatkichlariga harorat xajmiy
tezliki, bosim va 1 m
3
hom ashyo hisobidan beriladigan gazni miqdori kabilar
kiradi.
Harorat 330
o
C
dan past bo`lsa, hom ashyoning hajmiy tezligi 4-5 ch
-1
dan
yuqori bo`lsa olingan mahsulotlarning sifati past bo`ladi. Harorat 420
o
C dan
ko`tarilsa kreking reaksiyasi kuchayadi, katalizatorning yuzasiga koks o`tirishi
ko`payadi.
Sifati past homashyo tozalanyotganda berilayotgan gazning hom ashyoning
nisbatini 700 nm
3
/m
3
gacha ko`tarish lozim bo`ladi. Agar berilayotgan gazimizning
tarkibida vodorod kamroq bo`lsa hom gazning nisbatini ko`paytirish kerak bo`ladi.
Odatda berilayotgan gazning tarkibida vodorodni hajmi 60 dan 90% ob.gacha
bo`lishi kerak.
Shuni ham ta`kidlash kerakki, agar biz kerosin va dizel yoqilg’isini
tozalayotganda ularning tarkibidagi oltingugurtni 0,05 va 0,2 % mass.dan
kamaytirsak, u vaktda u yoqilg’ilarni oksidlanishga karshi turg’unligini pasaytirib
yuborgan bo`lamiz. Demak gidrotozalashni ham ma`lum meyorgacha olib borish
kerak ekan.
Kreking va piroliz ustanovkalaridan olingan fraksiyalarni albatta AVT dan
olingan fraksiyalar bilan birga qo`shib gidrotozalashga beriladi, aks xolda
ikkilamchi fraksiyalarni tarkibida to`yinmagan birikmalar ko`p bo`lganligi sababli,
katalizatorlarning yuzasida ko`p miqdorda koks hosil bulib, katalizatorlarning
ishlash davri kamayadi.
Gidrotozalash ustanovkalariga yangi katalizatorlar solinganda haroratni 330
0
C dan boshlanadi. Vaqt o`tishi bilan katalizatorlarning yuzasiga asta-sekin koks
o`ltira boshlaydi. SHuning hisobiga, katalizatorlarni ish mezoni pasayadi.
Maxsulotda oltingugurtning miqdori ko`payib boradi. Mahsulot sifatini bir xilda
bo`lishining ta`minlash uchun haroratni 380-400
0
C gacha ko`tariladi. So`ngra
jarayonni to`xtatib katalizatorni regenerasiya kilinadi. Gidrotozalash jarayonida
haroratni 400
0
Cdan yuqoriga ko`tarilmaydi, sababi, parchalanish reaksiyalari
kuchayib ketishi mumkin. Katalizatorni yuzasidagi koks yondirilgandan keyin
jarayon yana odatdagidek 330
0
Cdan boshlab ishlay boshlaydi. Katalizatorni
ishlash davri dizel yoqilg’isini tozalash vaqtida 1 yilni tashkil etadi. Katalizator 2-3
yil ishlaydi, so`ngra aktiv komponentlarini ajratib olish uchun maxsus
korxonalarga yuboriladi. O`rniga yangi katalizator solinadi.
Vakuum gazoylni gidrokrekingga berishdan ilgari gidrotozalash qilanadi,
bunda vakuum gazoylning sifati yaxshilanadi, gidrokreking jarayonining
samaradorligi ortadi.
Piroliz jarayonida olinadigan benzinlarni tarkibida asosan, aromatik
birikmalar va to`yinmagan uglevodorodlar bor. Agar bu xildagi benzinni yoqilg’i
sifatida ishlatiladigan bo`lsa uni sulfidlangan platina katalizatori ishtirokida
oltingugurtli va azotli birikmalardan tozalanib, ko`pqo`shbog’li birikmalar
birko`shbog’li birikmalargacha to`yinadi. Keyin esa birlamchi olingan benzinlar
bilan birga qo`shilib yoqilg’i sifatida ishlatiladi. Agar undan aromatik
uglevodorodlar olish uchun foydalanadigan bo`lsa, benzinni yana bir bor tozalab
to`yinmagan
birikmalar
to`yintiriladi,
keyin
esa,
benzindan
aromatik
uglevodorodlarni ajratib olinadi.
Reaktiv yoqilg’ilarni olish uchun kerosin fraksiyasini, xom ashyoni sifatiga
qarab, ikki usulda gidrotozalash qilinadi. Birinchisida, yengil usulda -oltingugurtli
va azotli birikmalardan tozalanadi. Bunda asosan merkaptanlardan tozalashga
e`tibor beriladi. Agar kerosin fraksiyasida aromatik birikmalarning miqdori 12-
14% mass.dan ko`p bo`lsa, u vaqtda, gidrotozalashni ikkinchi usulda - qattiqroq
rejimda: yuqori bosimda /5-MPa/da olib boriladi. Bunda qisman aromatik
birikmalar naftenlarga aylanadi, shu bilan bir vaqtda oltingugurtli, azotli va
kislorodli birikmalar xam kamayadi, kerosinning sifati yaxshilanadi.
Neft qoldiqlarining gidrooltingugursizlantirish si. Neftning qoldig’ida ko`p
miqdorda
oltingugurtli,
azotli,
kislorodli
birikmalar.
asfaltenlar,
og’ir
metallorganik birikmalar mavjuddir. Bu qoldiqlardan yoqilg’i olish uchun, uni
gidrooltingugursizlantirish usuli bilan sifatini yaxshilash kerak.
Bu qoldiqlarni to`g’ridan-to`g’ri vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib
olish qilish bilan birga, boshka usullar bilan, ularni sifatini yaxshilanadi. Masalan,
qoldiqni past bosimda haydab, olingan vakuum gazoylini gidrotozalash qilinadi,
so`ngra uning qolgan qismi bilan aralashtirib yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
YAna bir usul: og’ir qoldiqni kokslash qurilmalariga berib undan olingan
gazoylni gidrooltingugursizlantirish qilib yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Og’ir qoldiq tarkibidagi asfaltenlarni ajratib olinadi, keyin uni
gidrooltingugursizlantirish qilib so`ngra ishlatiladi.
Oltingugursizlantirish jarayonida metall tuzlari katalizatorning yuzasiga
o`tiradi, regenerasiya vaqtida metall oksidiga aylanib katalizatorning yuzasida
qoladi va uni aktiv markazlarini berkitadi va katalizator ishlash qobiliyatini
yo`qotadi. SHu sabali, ba`zi olimlar og’ir qoldiqni birinchi navbatda, metall
birikmalaridan tozalab so`ngra gidrooltingugursizlantirish ga berish lozim deb
hisoblaydilar.
Og’ir qoldiqlarni gidrooltingugursizlantirish jarayoni uchun BashNIINP
maxsus katalizator ixtiro qildi. Bu katalizatorni tayyorlash uchun avvalo katalizator
nositelining suv bug’i bilan ishlanadi, natijada nositelni g’ovaklari kengayadi va
ularning diametri taxminan 15 nm dan yuqori bo`ladi, so`ngra unga aktiv
komponentlar shimdiriladi. Bu xildagi katalizatorni stasionar sharoitda ishlatish
mumkin. SHunday bo`lishiga qaramay bu katalizatorlarning ishlash davri bir
yildan kamdir.
Bu
xildagi
xom
ashyoni
mavxum
qaynash
qatlami
sharoitida
gidrooltingugursizlantirish qilinadi.
Gidrotozalash
va
gidrooltingugursizlantirish
katalizatorlarining
regenerasiyasi ikki xil usulda olib boriladi. katalizatorlar ishlash jarayonida
ularning yuzasiga kokssimon moddalar: oltingugurtli; azotli; birikmalar, smola va
metall birikmalari o`tiradi va uning ishlash qobiliyatini vaqtincha pasaytiradi.
Katalizatorning ishlash qobiliyatini qayta tiklash uchun regenerasiya qilinadi.
katalizatorni ishlash davri ko`p omillarga va asosan ishlanadigan hom ashyoning
sifatiga bog’liqdir. Odatda, o`tirgan koksning miqdori 7-10% massni tashkil etadi.
Birinchi usulda katalizator zonasiga 450
0
C gacha isitilgan inert gazi – azotga,
oz miqdorda havo qo`shib beriladi. Birinchi davrda kislorodning miqdori 0,5% va
oxirgi davrda 2% gacha etkazish mumkin. Regenerasiya vaqtida bosim 4-5MPa,
eng yuqori harorat 550
0
Cga teng. Regenerasiya 100-120 soat davom etadi.
Ikkinchi usulda reaktorga suv bug’i va havo beriladi. Bu jarayon atmosfera
bosimida olib boriladi. 1m
3
katalizatorni regenerasiya qilish uchun 350-900 m
3
suv
bugi sarflanadi.
| 