NEFT DISTILLYATLARNI GIDROTOZALASH. KATALIZATORLAR. XOM ASHYO VA MAHSULOTLAR. ASOSIY OMILLAR. Yuqoridagi qayd etganimizdek gidrotozalashga benzin, dizel yoqilg’isi,
vakuum gazoyl’ fraktsiyalari beriladi. Bu jarayonda xom ashyo oltingugurtli, azotli
kislorodli birikmalardan, smolasimon moddalardan tozalanadi. To`yinmagan
birikmalar vodorod bilan to`yintiriladi.
Oltingugurtli birikmalarni gidrogenoliz reaktsiyasi:
RSH+H
2
RH+H
2
S
RSR+2H
2
RH+R`H+H
2
S
S + 4H
2
CH
3
CH CH
2
CH
3
+ H
2
S
Azot birikmalar ham shu sxema bo`yicha gidrogenolizga uchraydi. Sanoatda
gidrotozalash ustanovkalarida asosan benzin va dizel yoqilg’ilari tozalanadi. Bu
jarayon AKM yoki ANM katalizatorlari ishtirokida olib boriladi. ANM
katalizatorqattiqligini oshirish uchun uning tarkibiga 5-7% kremniy oksidi
qo`shiladi. Bu katalizatorni ANMS deb belgilanadi. Bular bilan birga qator
katalizatorlar ixtiro qilingan, ulardan ba`zilari sanoat miq`yosida sinovdan
o`tayapti. Yaxshi natija olgandn so`ng sanoat miq`yosida ishlab chiqarishga joriy
qilinadi.
Benzin va dizel yoqilg’ilarini gidrotozalash jarayonida xom ashyo
oltingugurtli, azotli birikmalar bilan birga kislorod, og’ir metal birikmalari,
smolasimon birikmalardan tozaladi. To`yinmagan birikmalar ham to`yinadi.
Birinchi navbatda to`yinmagan bog’lari ko`p bo`lgan birikmalar, keyin esa bitta
qo`shbog’lilar to`yinadi. Shu bilan birga katalizatorlarni ta`sirida qisman
gidrokreking sodir bo`ladi.
Aromatik uglevodorodlarga kelsak, birinchi navbatda ko`pxalqali aromatik
uglevodorodlar qisman to`yinadi, aromatik uglevodorodlr qisman to`yinadi,
aromatik uglevodorodlar naftenlarga aylanib dizel yoqilg’isini tsetan sonini
ko`tarishga imkoniyat hosil bo`ladi. Ammo benzol halqasi o`zgarmay qoladi. Bu
xalqani to`yintirish uchun yuqori bosim kerak bo`ladi. Odatda gidrotozalashni 330-
380
0
S, va 3-5 MPa bosimida va m
2
xom ashyo xisobidan olganda 300-400 nm
3
vodorodli gaz berish bilan olib boriladi. Gidrotozalash jarayoni issiqlik chiqarish
bilan sodir bo`ladi.
