Gidrotozalash ustanovkalariga yangi katalizatorlar solinganda haroratni 330
0
S
dan boshlanadi. Vaqt o`tishi bilan katalizatorlarni yuzasiga asta-sekin koks o`tira
boshlaydi. SHuning xisobiga katalizatorlarni ish me`oni pasayadi.
Mahsulotda
oltingugurtni miqdori ko`payib boradi. Mahsulot sifatini bir xilda bo`lishini
ta`minlash uchun haroratni 380-400
0
C gacha ko`tariladi. So`ngra jarayonni
to`xtatib katalizatorni regeneratsiya qilinadi. Gidrotozalash jarayonida haroratni
400
0
S dan yuqoriga ko`tarilmaydi, sabab parchalanish reaktsiyalari kuchayib
ketishi mumkin.katalizatorni yuzasidagi koks yondirilgandan keyin jarayon yana
odatdagidek 330
0
S dan boshlab ishlay boshlaydi. Katalizatorni
ishlash davri dizel
yoqilg’isini tozalash vaqtida 1 yilni tashkil etadi. Katalizator 2 – 3 yil ishlaydi,
so`ngra aktiv komponentlarini ajratib olish uchun maxsus korxonalarga yuboriladi.
O`rniga yangi katalizator solinadi. Vakuum gazoylni gidrokrekingga berishdan
ilgari gidrotozalash qilinadi, bunda vakuum gazoylni sifati yaxshilanadi,
gidrokreking jarayonini samaradorligi ortadi. Piroliz
jarayonida olinadigan
benzinlarni tarkibida asosan aromatik birikmalar va to`yinmagan uglevodorodlar
bor. Agar bu xildagi benzinni yoqilg’i sifatida ishlatiladigan bo`lsa uni
sul’fitlangan platina katalizatori ishtirokida oltingugurtli va azotli birikmalardan
tozalab, ko`p qo`shbog’li birikmalar bir qo`bog’li birikmagacha to`yinadi. Keyin
esa birlamchi olingan benzinlar bilan birga qo`shilib yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Agar undan aromatik uglevodorodlar olish uchun foydalanilgan bo`lsa, benzinni
yana bir bor tozalab to`yinmagan birikmalar to`yintiriladi.
Keyin esa benzindan
aromatik uglevodorodlarni ajratib olinadi. Reaktiv yoqilg’ilarni olish uchun
kerosin fraktsiyasini, xom ashyoni sifatiga qarab, ikki usulda gidrotozalash
qilinadi.
Birinchisida yengil usulda – oltingugurtli va azotli birikmalardan tozalanadi.
Bunda asosan merkaptanlardan tozalashga e`tibor beriladi.
Agar kerosin
fraktsiyasida aromatik birikmalarning miqdori 12-14% mass. dan ko`p bo`lsa, u
vaqtda gidrotozalashni ikkinchi usulda – qattiqroq rejimda: yuqori bosimda (5
MPa) da olib boriladi.
Bunda qisman aromatik birikmalar naftenlarga aylanadi, shu bilan bir vaqtda
oltingugurtli, azotli va kislorodli birikmalar ham kamayadi. Kerosin sifati
yaxshilanadi. Neftni qoldiqlarini gidroobesserovaniyasi. Neftni qoldig’ida ko`p
miqdorda oltingugurtli, azotli va kislorodli birikmalar mavjuddir. Bu qoldiqlardan
yoqilg’i olish uchun, uni vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish usuli bilan
sifatini yaxshilash kerak. Bu qoldiqlarni to`g’ridan-to`g’ri vodorod ishtirokida
oltingugurtni ajratib olish qilish bilan birga boshqa usullar bilan ularni sifatini
yaxshilanadi. Masalan, qoldiqni past bosimda haydab, olingan vakuumni gazoylni
gidrotozalash qilinadi va so`ngra uni qolgan qismi bilan aralashtirib yoqilg’i
sifatida ishlatildi. Yana bir usul: og’ir qoldiqni kokslash qurilmalariga berib undan
olingan gazoylni vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish qilib yoqilg’i
sifatida ishlatiladi. Og’ir qoldiqni tarkibidagi asfal’tenlarni ajratib olinadi,
keyin
uni vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish qilib so`ngra ishlatiladi.
Obesserovanie jarayonida metall tuzlari katalizatorni yuzasiga o`tiradi,
regeneratsiya vaqtida metall oksidiga aylanib katalizatorni yuzasida qoladi va uni
aktiv markazlarini bekitadi va katalizator ishlash qobiliyatini yo`qotadi. Shu
sababli ba`zi olimlar og’ir qoldiqni birinchi navbatda metall birikmalaridan tozalab
so`ngra vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish berish lozim deb topadilar.
Og’ir qoldiqlarni vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish jarayoni
uchun BashNIINP maxsus katalizator ixtiro qildi. Bu katalizatorni tayyorlash
uchun avvalo katalizator nositelini suv bug’i bilan ishlanadi, natijada nositel’ni
g’ovaklari kengayadi va ularning diametri taxminan 15 nm dan yuqori bo`ladi.
So`ngra unga aktiv komponentlar shimdiriladi. Bu xildagi
katalizatorni statsionar
sharoitida ishlatish mumkin. Shunday bo`lishiga qaramay bu katalizatorni ishlash
davri bir yildan kamdir.
Gidrotozalash va vodorod ishtirokida oltingugurtni ajratib olish katalizatorini
regeneratsiyasi ikki xil usulda olib boriladi. Katalizator ishlash jarayonida ularning
yuzasiga kokssimon moddalar oltingugurtli, azotli birikmalar, smola va metall
birikmalari o`tiradi va uni ishlash qobiliyatini vaqtincha pasaytiradi. Katalizatorni
ishlash qobiliyatini qayta tiklash uchun regeneratsiya qilinadi, katalizatorni ishlash
davri ko`p omillarga va asosan ishlanadigan xom ashyoning sifatiga bog’liqdir.
Odatda o`tirgan koksning miqdori 7-10% mass.ni tashkil etadi.
Birinchi usulda katalizator zonasiga 450
0
S gacha isitilgan inert gazi – azotga
oz miqdorda xavo qo`shib beriladi. Birinchi davrda kislorodning miqdori 0,5% va
oxirgi davrda 2% gacha etkazish mumkin. Regeneratsiya vaqtida bosim 4-5 MPa,
eng yuqori harorat 550
0
S ga teng. Regeneratsiya 100-120 soat davom etadi.
Ikkinchi usulda reaktorga suv bug’i va xavo beriladi.
Bu jarayon atmosfera
bosimida olib boriladi. 1 m
3
katalizatorni regeneratsiya qilish uchun 350-900 m
3
suv bug’i sarflanadi.
