45
Demak agar sxemadagi
V
in
kuchlanishining qiymati [0, 5V]
chegaraning pastki
qiymatiga yaqin bulsa,
V
out
kuchlanishining qiymati chegaraning yuqori qiymatiga
ega bo‘ladi. Bu esa ushbu sxemani, inkorlash sxemasi - invertor ekanligini anglatadi.
Unda mantiqiy 0, mantiqiy 1 ga, mantiqiy 1 esa mantiqiy 0 ga aylantiriladi. Sxemada
siniq chiziqlar shaklida ifodalangan qarshilik (rezistor) esa tranzistor kuyib
qolmasligi uchun, undan o‘tayotgan tok kuchini cheklash maqsadida qo‘yilgan.
Tranzistorni bir holatdan boshqa holatga o‘tishi uchun, bir
necha nanosekund kerak
bo‘ladi. 1.19.-rasmning o‘ng tomonida inkorlash amalini bajaruvchi element –
invertorning
chizmalardagi ifodalanishi va uning haqiqat jadvali keltirilgan.
1.20-rasmda keltirilgan
NE-I
(NOT-AND)
– mantiqiy ko‘paytirish va
inkorlash amallarini bajaruvchi elementining sxemasi tarkibidagi
ikkita tranzistor
ketma-ket ulangan. Agar
V
1
va
V
2
kuchlanishlarning qiymatlari [0, 5V] chegaraning
yuqori qiymatlariga yaqin bo‘lsa, ya’ni mantiqiy 1-ga teng bo‘lsa, unda ikkala
tranzistor ham o‘tkazgichlarga aylanadi va sxemaning
chiqishidagi kuchlanish
o‘zining past qiymatiga teng bo‘lib qoladi. Bunda chiqishda mantiqiy 0 hosil bo‘ladi.
Agar tranzistorlardan birining kirishidagi, ya’ni bazasidagi kuchlanish past qiymatga
– mantiqiy 0-ga teng bo‘lsa, chiqish kuchlanishi
V
out
mantiqiy 1-ga mos bo‘lgan
kuchlanishga teng bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda,
V
out
kuchlanishi, mantiqiy 0-
ga mos kuchlanishga teng bo‘ladi, qachonki
V
1
va
V
2
kuchlanishlarning qiymatlari
mantiqiy 1-ga mos keladigan kuchlanishga teng bo‘lsagina. 1.20-rasmning o‘ng
tomonida esa, ushbu elementning chizmalardagi ifodalanishi
va uning haqiqat
jadvali keltirilgan.
1.20-rasm.
NE-I (NOT-AND)
– mantiqiy ko‘paytirish va inkorlash amallarini
46
bajaruvchi element.
1.21-rasmda keltirilgan
NE-ILI
(NOT-OR)
– mantiqiy qo‘shish va inkorlash
elementining sxemasi tarkibidagi ikkita tranzistor parallel tarzda ulangan. Agar
kirishdagi bitta signal yuqori qiymatga (mantiqiy 1-ga) teng bo‘lsa, unga tegishli
tranzistor ulanadi va kirishdagi signal
V
out
o‘zining pastki qiymatiga, ya’ni mantiqiy
0-ga teng bo‘ladi. Agar ikkala kirishdagi signal ham o‘zining
pastki qiymatiga
(mantiqiy 0-ga) teng bo‘lsagina, chiqishdagi kuchlanish yuqori qiymatga, ya’ni
mantiqiy 1-ga teng bo‘ladi. 1.21-rasmning o‘ng
tomonida, ushbu elementning
chizmalardagi ifodalanishi va uning haqiqat jadvali keltirilgan.
1.21-rasm.
NE-ILI (NOT-OR)
– mantiqiy qo‘shish va inkorlash amallarini
bajaruvchi element.
Yuqoridagi rasmlarda keltirilgan sxemalar – uchta
oddiy ventillarni tashkil
etadi. Ular mos ravishda
