Insonning mehnat faoliyati samaradorligi (ish qobiliyati) ruhiy zo‘riqish,
уa’ni hayajonlanish darajasiga bog‘liq holda o‘zgaradi. Ruhiy zo‘riqish ma’lum
chegaragacha ish natijasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Lekin bu xususiyatni
chegaradan, уa’ni kritik darajadan ortiq bo‘lishi ish qobiliyatini pasayishidan tortib
umuman уo‘qolishigacha olib kelishi mumkin. Bunday ruhiy zo‘riqish, chegaradan
tashqari zo‘riqish deb belgilanadi. Ishchining mehnat faoliyat davridagi me’yoriy
ruhiy yuklanganligi maksimal yuklanish darajasining 40–60 foizini tashkil etishi
lozim,
aks holda, yuklanganlikning bu chegaradan oshishi ishchining ish
qobiliyatini susayishiga olib keladi. Chegaradan tashqari ruhiy zo‘riqish tormozli
va asabiy ko‘rinishlarga bo‘linadi. Tormozli ruhiy zo‘riqish harakatning
cheklanganligi va sekinlashishi orqali tavsiflanadi.
Bunday holatda, ishchi оldingi
holatidagiday epchillik, chaqqonlik va ustalik bilan o‘z kasbiy mahoratini
namoyon
qila olmaydi, уa’ni fikrlash jarayoni sekinlashadi, eslash qobiliyati
susayadi, e’tiborsizlik va shu kabi boshqa salbiy belgilar yuzaga keladi.
Asabiy zo‘riqish, hayajonlanish, ruhiy zo‘riqish giperaktivligi, ko‘р so‘zlilik,
qo‘1 va ovoz qaltirashi kabi belgilarda namoyon bo‘ladi.
Bunday holatda ishchi
dag‘al, xafaqon ko‘rinishga tushishi, tez-tez beixtiyor ish jihozlari va asboblari
holatini kuzatishi, ust-kiyimini to‘g‘rilashi, qo‘lini artishi
va shu kabi qiliqlarni
bajarishi kuzatiladi.
Albatta, bu holatlarning barchasi xatoga уo‘1 qo‘yilishiga va natijada baxtsiz
hodisalarni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Ishchining ruhiy ishonchliligini belgilovchi alohida ruhiy holatlar:
paroksizmal hushdan ketish, kayfiyatni psixogen o‘zgarishi, ruhiy aktiv vositalarni
(stimulatorlar, trankvilizatorlar, alkogol ichimliklar) qabul qilish ta’siridagi ruhiy
o‘zgarishlar ko‘rinishlarida bo‘ladi.
