Рk – yomon ish sharoiti tufayli yuzaga kelgan kasalliklar natijasida ko‘rilgan
zarar, so‘m.
Har bir jarohatlanish tufayli yuzaga kelgan umumiy
zarar quyidagi tashkil
etuvchilardan iborat bo‘lishi mumkin:
Рj= Sa+ Sk+Six +Ss+Skv+St+So+....+Sya,
bu yerda, Sk – klinik davolanish xarajatlari, so‘m;
Sa – ambulatoriya davolanish xarajatlari, so‘m;
Sih – ishlab chiqarilmagan ish haqi xarajatlari, so‘m;
S3 – foydadan olinmay qolingan soliq miqdori, so‘m;
Skv– kasallik varaqasi bo‘yicha to‘langan mablag‘, so‘m;
St – baxtsiz hodisani tekshirishga sarflangan mablag‘, so‘m;
So – ishdan chiqqan uskuna yoki jihoz va uni ta’mirlashga sarflangan
mablag‘, so‘m;
Sya – jarohatlanish tufayli ishlab chiqarilmagan yalpi mahsulot qiymati, so‘m.
Yomon va zararli ish sharoitlari orqali sodir bo‘lgan kasalla-nishlar tufayli
ko‘rilgan zarar:
Pk
=
Sak + Skk + Spk + Sv + Skv+ … +Sya.
Tibbiy xulosalarga asosan ishchi jarohatlanish yoki kasallanish tufayli o‘z
ishidan boshqa ishga o‘tkazilgan bo‘lsa, iqtisodiy zararni hisoblashda bu masala
bilan bog‘liq xarajatlarni ham hisobga olish talab etiladi.
Yuqorida keltirilgan umumiy iqtisodiy zararning barcha tashkil etuvchilaridan
asosiysi baxtsiz hodisa tufayli ishlab chiqarilmagan yalpi mahsulot miqdori
hisoblanadi.
Uning miqdorini quyidagicha aniqlashimiz mumkin:
Sya = S1D1,
bu yerda, Si – bir ish kunida bir ishchi hisobiga
ishlab chiqariladigan jami
mahsulot narxi, so‘m;
D1 – jarohatlanish tufayli уo‘qotilgan ish kunlari soni (bir jarohatlanish
hisobiga.
S1=Sjm/po
⋅
Dyk,
bu yerda, Sjm – bir yilda ishlab chiqarilgan jami mahsulot narxi, so‘m;
pi – bir yildagi o‘rtacha ishchilar soni;
Dik – yillik ish kunlari soni.
Barcha гo‘yxatga olingan jarohatlanishlar tufayli ishlab chiqarilmagan
mahsulot qiymati
Sj=SjmDj/Po
⋅
Dik,
bu yerda, Dj – jarohatlanishlar tufayli уo‘qotilgan jami ish kunlari soni.
Yomon va zararli mehnat sharoiti oqibatida yuzaga kelgan ka- sallanishlar
tufayli ishlab chiqarilmay qolgan yalpi mahsulot miqdori, so‘m:
Syok=SjmDk/P1Dik,
bu yerda, Dk – mehnat sharoiti tufayli yuzaga kelgan kasallanishlar oqibatida
уo‘qotilgan ish kunlari soni.
Jarohatlanishlar va mehnat sharoiti bilan bog‘liq bo‘lgan kasallanishlar tufayli
ishlab chiqarilmagan umumiy yalpi mahsulot qiymati:
Syam Sjm (Dj+Dk) po‘ Dyk
Baxtsiz hodisalar tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy zarar miqdori aniqlanib,
tahlil qilingach, mehnat muhofazasini yaxshilash bo‘yicha
tadbirlar ishlab
chiqiladi.
Mehnatni muhofaza qilish tadbirlariga sarflangan mablag‘lar samaradorligini
hisoblash. Ushbu ishlab chiqilgan tadbirlar natijasida mehnat sharoitining
yaxshilanishini, xavfli va zararli faktorlar ta’sirining kamayishini hisobga olgan
holda mehnat muhofazasi tadbirlariga.
Sarflangan mablag‘lar samaradorligi aniqlanadi.
Р=P1+Р2+P3,
bu yerda, Pi – ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, ilg‘ог
va
yangi
loyihalarni joriy etish natijasining iqtisodiy samarasi, so‘m;
Р2 – jarohatlanishlar va kasalliklarni kamayishi natijasida ish kunlari hisobida
ishlab chiqilgan yalpi mahsulot bo‘yicha olingan iqtisodiy samara, so‘m;
P3 – sanitar-gigiyenik sharoitlarni yaxshilanishi natijasida
ish unumdorligini
oshishi hisobiga olingan iqtisodiy samara, so‘m.
Nazorat savollari:
1. Nerv sistemasining kasbiy kasalliklaridan qaysi eng keng tarqalgan
hisoblanadi?.
2.
