4. Kasallikning rivojlanishiga sabab bo‘lgan kimyoviy moddalar va ulaming
derivatlarini, biologik suyuqliklarda bor-yo‘qligini va miqdorini aniqlash (simob,
qo‘rg‘oshin. pestitsidlar va ulaming organizmda hosil
qilgan birikmalarini qonda
va siydikda aniqlash va h.k.).
5. Mazkur kasb kasalligida kuzatiladigan, lekin umumiy kasalliklarda ham
uchrab turadigan nospetsifik klinik belgilarni hisobga olish va taqqoslash, tashxis
o‘tkazish (masalan. qo‘rg‘oshin va organik moddalar ta ’siridan kelib chiqqan
kasalliklarga aloqador kamqonlik alomatlari va b.).
6. Ayrim kimyoviy moddalarga nisbatan organizmning o‘ziga xos
reaktivligini teri, intranazal, bronxial sinamalar o‘tkazish yo‘li bilan aniqlash.
7. Patologik jarayonning dinamik rivojlanishini o‘rganish, ya’ni zararli
omilning ta’siri to‘xtatilgandan keyin g‘ayritabiiy jarayonning yo‘qolishi va b.
8. Ish faoliyatida o‘tkaziladigan tibbiy davriy ko‘riklar xulosalarini o ‘rganish,
uni hisobga olish, patologik jarayonni o‘rganish katta ahamiyatga ega.
9. Maium bir kasbdagi ishchilar orasidagi bir xil o ‘tkir yoki surunkali kasb
kasalligi bor-yo‘qligini aniqlash va h.k.
Mehnatning sanitariya-gigiyenik sharoitlari noqulay bo‘lsa-da, har bir kasb
kasalligining o‘ziga xos klinik belgilari bo‘lmagani sababli uni aniq ta’riflash
uchun alohida tashxislash zarur (masalan, toksik gepatit, yuqumli gepatit va b.).
Har qanday klinik amaliyotda tashxislashning umumiy qonun-qoidalari
deontologik qoidalar bilan bogiiq. kasb kasalliklarida
ham shunday xususiyatlar
mavjud.
Kasb kasalligini o‘z vaqtida aniqlash muhim o‘rin tutadi. Xastalikning kasbga
aloqadorligini bilish vrach, shuningdek, bemomi qiziqtiradigan masalalardan
biridir. Shuning uchun kasb kasalligi bor, deb shubha qilingan ishlovchi
xodimJami kasb kasalliklari klinikasiga yuborish har tomonlama asoslangan
boiishi kerak.
Davolovchi
vrach
(yoki
viloyat
kasalxonasining
kasb
kasalliklari
mutaxassisi), umumiy amaliyot shifokori bemorning kasbiy anamnezini, mehnat
sharoitlarini, sanitariya-gigiyenik tavsifini, tu ra r joydan ambulatoriya varaqasini,
kasallik tarixining ko‘chirma
nusxasini, ishga kirmasdan oldin va ishlash vaqtida
o‘tkazilgan tibbiy ko‘riklar natijasini o‘rganib chiqishi zarur, ayni paytda ushbu
shaxsda kasb kasalligi bor, deb shubha paydo boisa, uni konsultatsiyaga yuborish
darkor. Kerakli barcha hujjatlanii sifatli tuzish kasb kasalliklaridagi asosiy
deontologik talablardan biridir. Tashxisni o‘z vaqtida va to‘g‘ri qo‘yish, vrachlik
mehnat ekspertizasi masalalari - sanitariya-gigiyenik. tashkiliy-texnik va tibbiy
choralar ko‘rilishi, kasbiy kasallikning oldini olish tadbirlari ichida eng muhimidir.
Xulosa
oxirida
bemorning
butunlay
sog‘ayib
ketishi
uchun
davolashsogiomlashtirish
choralari, shu jumladan, kasalxona, sanatoriya va
kurortlarda davolanish, jarrohlik yo‘li bilan davo qilish, profilaktoriylarda
davolanish va dispanserlarda kuzatish ishlari va boshqalar tavsiya qilinadi.
Kasb kasalliklari 2 ta guruhga bolinadi:
1. Spetsifik kasbiy kasalliklar. Bunda kasallikni keltirib chiqargan omillar
asosiy o ‘rinni egallaydi. Bu kasalliklar faqat ishlab chiqarish sharoitlarida
rivojlanadi va o‘ziga xos spetsifik klinik belgilar bilan ifodalanadi. Masalan,
pnevmokonioz kasalligi,
vibratsion kasalligi, qo‘rg‘oshin, simob, benzol,
pestitsidlar ta ’siridan rivojlangan kasbiy zaharlanishlar va boshqalar.
2. Nospetsifik kasb kasalliklari. Maium bir zararli omilga ega bo‘lgan, ishlab
chiqarish sharoitlarida vujudga kelgan umumiy kasalliklar shular jumlasidandir
(masalan, surunkali bronxit, bronxial astma, sil kasalligi, o‘pka emfizemasi va
boshqalar).
Kasb kasalliklari, ayniqsa, uning yengil shakllari taslixisini aniqlash uchun
shifokordan kasbiy hamda umumiy patologiya bo‘yicha chuqur bilimlar talab
qilinadi. Har xil mutaxassislikdagi shifokorlar kasbiy patologiya bo‘yicha yetarli
darajada tayyorlanmasalar,
kasb kasalliklarini kech, ya’ni bemorlar mehnat
layoqatini yo‘qotgan bosqichlarda aniqlashga, ko‘pincha asossiz kasalliklami kasb
bilan bogiashga olib kelishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida, munozarali holatlarga
sabab bo‘ladi, shifokorlarning tasdiqlarga tayanmagan holda bemorlarga
kasalliklari kasb bilan bog‘liqligini aytish deontologik tamoyillaming buzilishi
hisoblanadi. Asossiz qo‘yilgan kasb kasalligi tashxisi ko‘pincha bemorga
psixologik ta'sir qilishi mumkin.
Shuning uchun ham kasb kasalliklarida tibbiy deontologiyaning asosiy
shartlaridan biri - birinchi marta kasb kasalligining tashxisini qo‘yishda katta
mas’uliyatni his qilish hisoblanadi. Surunkali kasb kasalliklarining tashxisini
birinchi marta faqat maxsus davolash-profilaktik muassasalari (kasbiy patologiya
markazlari, ilmiy-tekshirish institutlarining kasb kasalliklari bo‘limi va tibbiyot
institutlarining kasb kasalliklari kafedralari) qo‘yish huquqiga egadirlar.
Kasb kasalliklarini davolash davo chora-tadbirlarining
kompleksini qamrab
olib, etiologik, patogenetik va simptomatik davo usullarini o‘tkazishdan iborat.
Pestitsidlardan o‘tkir zaharlanishda ularning ta’sirida asosiy mexanizm
xolinesteraza
va
oksidlanish-qaytarilish
jarayonlarida
ishtirok
etuvchi
fermentlaming faolligi bloklanisliidan iborat bo‘lgani uchun davolash darhol
pestitsidlarning ta’sirini to‘xtatish, ularni organizmdan tezda chiqarish,
detoksikatsiya va pestitsidlardan o‘tkir zaharlanishga xos bo‘lgan simptomlarni
yo‘qotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Ushbu zaharlanishlarni davolash usullariga
antidotlami (markaziy va periferik xolinolitiklar, xolinesterazaning reaktivatorlari
va to‘qimalarda nafas olishni yaxshilash maqsadida sitoxrom S) qo‘llash kiradi.
Ta'sir doirasiga ko‘ra, kislorod yetishmovchiligiga sabab bo‘luvchi
zaharlardan o‘tkir zaharlanishda (is gazi, azot oksidlari, vodorod sulfid,
sianli
birikmalar, benzolning nitrobirikmalari va boshqalar) ham davolash toksik
moddaning ta'sirini to‘xtatish. organizmdan zaharni tezda chiqarish va
detoksikatsiyaga qaratilgan bo‘lishi zarur. Ushbu zaharlanishlami patogenetik
davolash usullariga oksigenoterapiya kiradi.
Nazorat savollari:
1. Kasb kasalliklari qanday tasniflanadi?
2. Kasb kasalliklari etiologiyasi deganda nimani tushunasiz?
3. Kasb kasalliklari necha guruhga bo‘linadi?
