Diniy nuqtai nazarga ko’ra din

41 
Qisqa qilib aytganda, din diniy nuqtai nazarga ko’ra, insonning muqaddas ilohiy 
kuch - Xudo mavjudligiga asoslangan ongli dunyoqarashi, hissiyoti, e’tiqod
qilish va hatti-harakatlar majmuidir. 
Ilmiy dinshunoslik nuqtai nazardan din
– tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, 
yashashdan maqsadi hamda tadiri insoniyatni bevosita qurshab olgan atrof-
muhitdan (tabiatdan) tashqarida bo’lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga 
birdan-bir «to’g’ri», «haqiqiy», «odil» hayot yo’lini ko’rsatadigan va o’rgatadigan 
ilohiy qudratga ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash, ta’limotidir. 
Din – muayyan ta’limotlar, xis-tuyg’ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning 
faoliyatlari orqali namoyon bo’ladigan olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning 
alohida shakli, uni idrok etish usuli. 
Din voqelikni, ijtimoiy hayotni, uning xodisalarini o’ziga xos tarzda in’ikos 
ettiruvchi ijtimoiy ong shakllaridan biridir. 
Dininig umumiy tarixini faqat uni yaxlit muayyan qonun qoidalarga bo’ysungan, 
har xil ziddiyat qaramaqarshilik jarayonlari bilan bog’liq aslida ijtimoiy iqtisodiy 
tuzum bilan belgilanuvchi ijtimoiy ong shakli deb qaragan holda o’rganish 
mumkin. Bu degani har bir dinni uning kelib chiqishi taraqqiyoti, uni paydo qilgan 
konkret tarixiy sharoit va u yashayotgan jarayonni o’rganish ham demakdir.
2-masala bayoni
:Din inson va jamiyat hayotida bir qator vazifalarni bajarib 
kelgan. Shulardan ba’zilarini aytib o’tamiz: 
-
har qanday din o’ziga e’tiqod qiluvchilar uchun to’ldiruvchilik, ovituvchi 
(kompesatorlik) lik vazifasini bajaradi; 
-
dinlar muayyan dinga e’tiqod qiluvchilarni ushbu ta’limot doirasida 
saqlashga harakat qiladi. Buni dinlarning birlashtiruvchilik (integrativlik) 
funktsiyasi deyiladi; 
-
din dindorlar hayotini tartibga solish, nazorat qilish – regulyativlik 
funktsiyasini bajaradi; 
-
dindorlarning birligini, jamiyat bilan shaxsning o’zaro aloqasini 
ta’minlovchi xususiyat, ya’ni aloqa bog’lovchi (kommunikativ) funktsiyani 
bajaradi; 
din dindorlarni axloqli, odobli qilib tarbiyalash kabi vazifalarni bajaradi.
3
Dinning nima ekanligi turlicha izohlansa-da, umuman olganda Din – ishonmoqlik 
tuyg‘usidir. Bunday tuyg‘usi bo‘lmagan xalq yo‘q. Chunki biron-bir xalch Dinsiz, 
e’tiqodsiz, biron-bir narsaga ishonchsiz yashay olmaydi. Din insoniyatning eng 
teran, eng go‘zal ma’naviy-ruhiy ehtiyojlaridan biridir. Insoniyat tarixida Din turli 
shakllarda namoyon bo‘lgan. Dinning dastlabki ko‘rinishlari fetishizm, totemizm, 
animizm, sehrgarlik va boshqalardir. Shuningdek, urug‘-qabila Dinlari, milliy 
3
Qarang. Ortiqov A., Abdusamedov A.E. «Dinshunoslik asoslari» kursidan uslubiy maslahatlar. 2-qism. 
Toshkent – 2000., 2-bet. 

42 
Dinlar (iudaizm, hinduiylik, sintoizm, daosizm, konfutsiychilik), jahon Dinlari 
(buddizm, xristianlik, islom) vujudga kelgan. Din avvaliga ko‘pxudolik 
(politeistik), so‘ngra yakkaxudolik (monoteistik) ko‘rinishida bo‘lgan. Har bir Din 
diniy dunyoqarash, diniy marosim, diniy tuyg‘u va sig‘inish ob’ektlarini o‘z ichiga 
oladi. har qanday jamiyatda Din ma’lum ijtimoiy, ma’naviy va ruhiy vazifalarni 
bajaradi. Uning ijtimoiy hayotga ta’siri kuchlidir. Har bir Din dindorlarini o‘z 
ta’limoti doirasida saqlashga harakat qiladi, o‘z qavmlari uchun tasalli beruvchi, 
ovutuvchilik vazifasini o‘taydi. Dinlar o‘z marosim va bayramlarinin qavmlari 
tomonidan qat’iy tartibga amal qilgan holda bajarilishini shart qilib qo‘yadi, 
shuningdek, o‘z qavmlarining birligini, jamiyat va shaxsning o‘zaro aloqada 
bo‘lishini ta’minlashga intiladi. Din insonga yashashdan maqsad, hayot mazmuni, 
bu dunyo va u dunyo masalalariga o‘z munosabatini bildirib turadi. U 
umuminsoniy axloq me’yorlarini o‘ziga singdirib, xulq-atvor qoidasiga aylantiradi. 
(Q.Axloq) Madaniyat rivojiga katta ta’sir ko‘rsatib, umuminsoniy va milliy 
qadriyatlarni saqlab qolish va milliy avloddan-avlodga yetkazish ishiga yordam 
beradi.
Din xam boshqa ta’limot va nazariyalar singari xayot masalalari, jumladan, 
inson moxiyati , uning mavqei, yashashi kabi muamolarga ozicha javob beradi. 
Din inson etiqodi ,manaviy dunyosi, xis-tuyg`ulari, axloqiy vaestetik tasavurlari 
bilan bog`liq murakab dunyoqarash bolib,u ozicha xayot muamolarni yechadi va 
javob beradi. Dini oddiy xayoliy afsona va toat-ibodatgina deb ta’riflab 
bo`lmaydi.Xudo tushunchasi muayan extiyoj sifatida kishilarni biriktirish, ularni 
qonun-qoida va tartibga o`rgatish, xis-tuyg`ular va didini qanoatlantirish vositasi 
sifatida yuzaga kelgan. Diniy talimot o`tmishda kishi ma’naviy extiyojlani 
qondirib, tabiat olamidagi va ijtimoiy xayotdagi xilma-xil xodisalarni 
tushuntiribberishga intilgan. Dinshunos olim C.A. Tokaref ta’kidlagandek , barcha 
dinlar foniy dunyo yovuzliklaridan qutilish, yahshilika intyilish g`oyalari bilan 
sug`arilgan. (Diniy ta’limotlar, - deb yozadi u, -nixoyatda turli tuman shakildagi 
e’tiqodlarga, xarxil diniy – mifalogik namunalarga qaralib qaramay, aslida, bir kata 
muamoni xal qiladi:Kishilar xayotidagi yomonlik, jabru jafolar qayerdan paydo 
bo`lgan va ulardan qanday qutilish mumkin? Javoblar xarxil bo`lsada mazmuni bir 
xil ). Jaxon dinlarni xammasi xayot,yashash talimoti sifatida yuzaga kelgan, barcha 
muqaddas kitoblar Avesto , Zabur , Tavrot ,Injil , Quronda maskur axloqiyb 
tarbiyaviyb masalalar asosiy o`rini egallaydi. Buyuk rus yozuvchisi L.N. Tolstoy 
xarbir inson uchun din bosh masala, uni xayot maqsadlariga berilgan javob deb 
ta’riflaydi. F.M. Dostoyevskiy esa xar bir xalqa xos diniyb e’tiqodni asosiy 
moxiyati yahshilik va yomonlikni ajratishda deb hisoblaydi. Jaxon dinlarini 
yashovchanligi aslida uning umum insoniy qadryatlariga tayanib, inson axloqiy va 
ruxiy kamolotiga zo`r tasir o`tkazib kelganligidadir. Diniy dunyoqarash orqali 

43 
inson asrlar davomida noxaqlik , adolatsizlik kabi xukumron tartiblarga qarshi 
noroziligini bildirgan. Ayrim kishilar borliq oldida ojizligi tufayli g`ayritabiiy 
kuchga itoat qilish, go’yoki abadiy yaratilgan ilohiy tartib qoidalarga bo’ysunishni 
zaruriyat deb hisoblagan.

Download 1,74 Mb.