O. Sirojov, D. Mirjavharova, E. Axmedov

51 
hayvonlarning keyinchalik yarim odam-yarim hayvon shakliga kirganidan darak 
beradi. 
Misr xudolari orasida Nexebt, Xator, Neyt, Soxmet, Neftida kabi ko‘p sonli 
ayol xudolarining mavjudligi Qadimgi Misrda matriarxal munosabatlar kuchli 
bo‘lganligining oqibatidir. 
Misrning birlashish davridan avvalroq butun Misrning umumiy xudolari 
kulti vujudga kelganligini kuzatish mumkin. Agar biron-bir qabila Misrning 
birlashtirilishida asosiy o‘rinni egallasa, o‘sha qabilaning xudosi umumdavlat 
ma’budiga aylangan. 
Misrning umumiy xudolari orasida eng qadimiylaridan biri lochin Gor 
xudosi bo‘lib, avval unga Ierakonpol va Edfuda sig‘inganlar. Bu mintaqadan 
chiqqan Gorga sig‘ingan podshohlar Misrning ilk birlashtiruvchilari bo‘lganlar (1-
2-sulola; mil. av. to‘rtinchi ming yillikning oxiri). Ular o‘z qabilaviy xudolarini 
umummisr quyosh xudosiga aylantirdilar. Mamlakat poytaxti Memfisga 
ko‘chirilgan vaqtda (3-sulola; mil. av. 3000 y. atrofi) Misrning asosiy rasmiy 
xudosi Ptax nomli Memfis xudosi bo‘lib qoldi. Mil. av. 2700 yillar atrofida 5-
sulola hokimiyat tepasiga kelgan paytda On (Geliopol) shahri bilan bog‘liq bo‘lgan 
Atum (Ra) xudosi Misrning oliy xudosiga aylandi. 11-12-sulolalar davrida (mil. 
av. 2100-1800 y. ) juda ham mashhur bo‘lmagan Amon xudosi umummisr 
xudolarining asosiysiga aylandi va oldingi oliy xudo Ra bilan birlashib Amon-Ra 
shaklini oldi. 
Mamlakatning birlashtirilishi natijasida mahalliy xudolar ham ikkinchi 
darajali ma’budlarga aylanganlar. Germopol xudosi Tot (Ibis) olimlar va kotiblar 
rahnamosiga, Siut xudosi Anut narigi dunyo hukmdoriga, Latopolning ayol xudosi 
urush xudosiga, Koptos xudosi Min ajnabiylar rahnamosiga aylandi va h.k. 
Qadimgi Misr dinlari guruhlaridan biri xalq dehqonchilik e’tiqodlari va 
marosimlari bilan bog‘liq bo‘lgan. Ular haqida ma’lumotlar nisbatan kam, chunki 
qadimgi yozma yodgorliklarda xalq dinlari emas, balki davlat dinlari haqida xabar 
beriladi. Biroq davlat dinlariga ham xalq e’tiqodlari o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Bu 
ta’sirni rasmiy din xudolari timsolida ko‘rish mumkin: serhosillik xudosi avvalda 
Koptos xudosi Min, Fiva xudosi Amon, Elefantin xudosi Xnum, Delta ayol xudosi 
Isida va h.k. bo‘lgan. Ammo xalqning dehqonchilik dinlari asosiy xudosi Osiris 
bo‘lgan. 
Qadimgi Misrda podshohlar – fir’avnlarning ilohiylashtirilish holatlarini 
kuzatish mumkin. Mamlakatni birlashtirgan Gor xudosiga sig‘ingan qadimiy 
podshohlar o‘zlarini xudolarining panohida deb hisoblaganlar va hatto o‘zlarini 
uning nomi bilan ataganlar. 5-sulola davridan boshlab, fir’avn quyosh xudosi 
Raning o‘g‘li deb sanaladigan bo‘ldi. Podsholarni xudoning o‘g‘li deb bilish 
milodning boshlarigacha davom etgan. Podshohning o‘zi asosiy diniy 

52 
marosimlarni shaxsan ijro qilgan: ibodatxonalarga asos solgan, uning yolg‘iz o‘zi 
xudoga atalgan qurbonliklarni ado etgan. Ruhoniylar faqatgina podshoh 
nomidangina ish yuritganlar. Fuqarolar uning huzurida yer o‘pib ta’zim qilganlar, 
podshoh nomini aytish taqiqlangan, diniy ramzlarda uning surati aks ettirilgan. 
Bularning hammasi podshoh nasabining xudoga tegishli deb e’tiqod qilinganidan 
darak beradi. 
Qadimgi Misrda dafn marosimlari asta-sekin taraqqiy etib bordi. Avvalda 
o‘lgan odam jasadini yonboshlatib, ba’zi ashyolar bilan birga ko‘mganlar. Ba’zan 
jasad bo‘laklarga bo‘lib ko‘milgan. Vaqt o‘tishi bilan, ayniqsa, podshohlar dafn 
rasm-rusumlari o‘zgarib borgan. Sag‘analar bora-bora keng va murakkab uslubda 
qurila boshlagan. Avval yerdan ozgina yuqori ko‘tarilgan piramida shaklida, 
keyinroq esa baland piramida shaklini olgan. Vafot etgan podshohning jasadi 
mumiyolanib dafn etilgan. Keyinchalik podshoh mulozimlari, so‘ngroq o‘rta 
tabaqa kishilari ham mumiyolanadigan bo‘lgan. Mumiyolashning murakkab 
texnologiyasi tobora rivojlanib borgan. Mumiyolash ruhoniylar tomonidan 
bajarilgan. Ular bu ishda juda mohir bo‘lganlar. Mana shuning uchun ham ular 
tomonidan mumiyolangan jasadlar bugungi kunga qadar saqlanib kelmoqda. 
Qadimgi Misrda jasadlarning mumiyolanishi o‘limdan keyingi hayotga 
bo‘lgan ishonchdan darak beradi. Qadimgi misrliklar e’tiqodlariga ko‘ra, odam 
o‘lishi bilan uning jasadidan uning nomi (

Download 1,74 Mb.