O. Sirojov, D. Mirjavharova, E. Axmedov

54 
Qadimgi yunonlarda odam shaklidagi xudo timsollari ko‘p uchraydi va 
ushbu xudolar ko‘pincha ayol timsolida bo‘ladi. Masalan, shunday tasvirlardan 
birida bir ayolning ikki qo‘lini osmonga ko‘tarib turgan itning oldida qo‘llarini 
yuqori ko‘targan holda turgani tasvirlangan. 
G‘ildiraksimon shakllar yordamida quyosh va oy timsollariga ishora 
qilganlar va buning bilan ularni ham ilohiylashtirganlar. Toshlarda ba’zi 
daraxtlarda ilohiy kuch mavjud deb hisoblaganlar, g‘orlar va ungurlarga esa 
o‘limdan keyingi hayot hamda turli marosimlarga bog‘lab diniy tus berganlar. 
Qadimgi yunon dinida totemizm singari ilk diniy tasavvurlarning ba’zi 
belgilari sezilib turadi: 
mirmadanlar
ning chumolidan tarqaganligi haqidagi afsona 
yoxud ilonoyoq Kekropning Afina asoschisi ekanligi haqidagi afsonalar shunga 
asos bo‘la oladi. 
Yana qadimgi ovchilik an’analariga oid marosimlar va sehrgarlik rasm-
rusumlari ob-havo bilan bog‘liq bo‘lgan. Masalan, Mefanax (Korinfika) shahrida 
jazirama issiq shamollarni haydash uchun ikki kishi bir oq xo‘rozni ikkiga bo‘lib, 
qo‘lga ko‘tarib tokzor atrofida har tomonga yugurganlar. Yoxud shunga o‘xshash 
yomg‘ir chaqirish ham alohida marosimni talab etgan. 
Yunonlar dinining mana shu qadimgi shaklida tabiatni o‘rab turgan turli-
tuman mayda ruhlar: suv ruhlari, o‘rmon ilohlari, 
nayad, driad
, tog‘ ruhlariga 
ishonish asosiy o‘rin tutgan. 
Ushbu xalqlarda ildizi qadim o‘tmishga borib taqaladigan yomonlik 
keltiruvchi sehrga ishonch mavjud bo‘lgan. Bunda yer ostidagi qora kuchlar 
haqidagi tasavvurlar nazarda tutiladi. Ulardan qahrli Gekata birinchi o‘rinda 
turgan. Agar odamlar biron kimsani dushman tutib yo‘q qilmoqchi bo‘lsalar, shu 
xudolar ismini tilga olib la’natlaganlar. La’nat yuborish va duoibad qilishning ham 
o‘ziga xos rasm-rusumlari bo‘lgan, biroq bunday yovuz sehrgarlik u qadar 
ahamiyatga ega sanalmagan. Yunonlar sehrdan keng foydalanganlar. Bemorlarni 
davolash, kasallikning muolajasida ham tabobat bilan bog‘liq urf-odatlar uzoq 
saqlangan. Tarixan juda ham qadim-qadimlarga borib taqaladigan yunon 
e’tiqodlaridan biri – bu o‘lim va undan keyingi holat haqidagi tasavvurlardir. 
Yunonlar odatiga ko‘ra, o‘lgan kishi tanasini yerga ko‘mishgan yoki sag‘anada 
saqlangan. Ularning fikricha, o‘lganlar ruhi yer osti makoni – Aidada to‘planadi. 
Inson qanday hayot kechirgan bo‘lishidan qat’i nazar, xoh u qo‘rqmas askar 
bo‘lsin, xoh dehqon, barcha birdek mana shu Aida deb atalgan joyda og‘ir 
mashaqqatlarga yo‘liqadi. Shuning uchun ham yunonlar bu qiyinchiliklar girdobiga 
tushadigan marhumni so‘nggi yo‘lga kuzatish marosimini o‘zlariga burch deb 
bilganlar va katta e’tibor bilan amalga oshirganlar. Yunonlar, garchi o‘limdan 
unchalik qo‘rqmagan bo‘lsalar-da, insonning o‘limidan keyingi taqdirini o‘ylab 
dafn etilmay itlar yoki biron boshqa yirtqichlarga yem bo‘lishini nihoyatda katta 

55 
fojia sanaganlar. Ular marhumlar oziq-ovqatga muhtoj bo‘ladilar deb, ularga 
maxsus oziqalar hozirlashgan. 
Yunon diniy qarashlarining yana bir o‘ziga xos jihati – aslzoda 
qahramonlarni ilohiylashtirish. Xalq qahramonlariga ishonchning shakllanishi 
biroz kechroq bo‘lgan. Bunday ishonchning yuzaga kelishiga xudolarga bo‘lgan 
ishonchning pasayishi sabab qilib ko‘rsatiladi. Ilk ko‘rinishida alohida urug‘ning 
madadkor ruhlari, boshlang‘ich ajdodlari qahramon sifatida talqin qilingan. 
Aslzoda xonadonlarning alohida ajratilishi bilan ularning ilk ajdodlari ham 
ulug‘lana boshladi. E’tiborli va kuchli xonadonlarning ajdodlari nomi 
boshqalarnikidan yuqori qo‘yilib, uni ulug‘lovchi va unga sig‘inuvchilar soni ham 
ortib borgan. Shu tariqa Gerakl, Iffikal, Ivrinom, Borea, Erota kabi 
qahramonlardan iborat xudolar panteoni vujudga keldi. 
Gerakl butun yunon o‘lkasida mashhur qahramon timsoli bo‘lib, uni quyosh 
xudosi deb bilganlar. Ammo ba’zi tadqiqotchilar uni tarixiy shaxs deb 
hisoblaydilar, ya’ni Gerakl timsoli xalq qahramoni shaxsining afsonaviylashtirib 
yuborilgan ko‘rinishidir. U doriylar qabilasiga mansub Geraklidlar sulolasining 
bobokaloni hisoblanadi. Doriylar tomonidan Peloponnessaning katta qismini bosib 
olinishiga sabab bo‘lgan «Geraklidlar yurishi» mil. av. XII – XI asrlarda bo‘lgan 
tarixiy voqeadir. Geraklning mana shu yurishlar davomida ko‘rsatgan 
qahramonliklari uning butun Yunoniston bo‘ylab mashhur bo‘lishiga va u haqda 
ko‘plab afsonalar to‘qilishiga olib keldi: uning hatto osmonga ko‘tarilib ketgani va 
Ellada xudolaridan biriga aylangani haqida afsona tarqaldi. Geraklning o‘g‘li Fest 
sikionliklarni o‘z otasini qahramon sifatida emas, xudo sifatida ulug‘lashga majbur 
qildi. 
Bundan tashqari, joylarda e’tiborli oilalar jamiyatda keng tarqalib ulgurgan 
marosimlarni qo‘llariga ushlab qolishga harakat qildilar. Jumladan, Afinada 
Erextey, Buta kabi qahramonlar kulti zodagon Butadlar xonadoni qo‘lida bo‘lgan. 
Qadimgi yunon xudolari mahalliy va umumiy xudolar toifasiga bo‘linadi. 
Mahalliy xudolarga o‘zaro urushlarda yordam beradi, deb e’tiqod qilingan bo‘lsa, 
umumiy xudolar tashqi dushmanga qarshi kurashlarda yordam beradi deb 
ishonilgan. Yunonistonda alohida shaharlarning o‘z xudolari bo‘lganligi bu 
mamlakatning siyosiy tarqoqligidan xabar beradi. Gomer davrida yunonlarning 
madaniy jamoasi umumyunon xudolari hisoblanmish Olimpiya xudolariga ibodat 
qilishi bilan ajralib turar edi. Olimpiya ulug‘ xudolari panteonining kelib chiqish 
masalasi juda murakkab. Ularning har biri o‘ziga xos bo‘lib, ba’zilari Ellada 
davridan avvalgi xudolarning yunonlar tomonidan o‘zlashtirib olinganidir. 
Ularning eng ulug‘i Zevsning xotini shahloko‘z Gera hisoblangan. U 
Mikenning qadimiy homiysi sigir-xudo ko‘rinishidadir. Ikkinchisi Poseydon 

56 
Peloponnessada qadimiy dengiz xudosi bo‘lib, unga sohildagi baliqchilar 
sig‘inishgan. 
Afina ham Olimpiya xudolaridan bo‘lib, shaharlar va qo‘rg‘onlar homiysi 
hisoblangan. Uning «Afina xudosi», «Afinalik ayol», «Pallada», «Poliada» kabi 
ellikka yaqin sifatlari bo‘lib, o‘z davrida Yunonistonning eng oliy xudolaridan biri 
bo‘lgan. «Ellada tavsifi» kitobida unga atab 73 ta ibodatxona, ziyoratgohlar 
qurilgani eslatiladi. Bu jihatdan Afina Artemidadan keyingi o‘rinda turar edi. 
Qadimgi afsonalarga ko‘ra Afina jangovar xudo sifatida to‘la qurollangan holda 
tasvirlangan. Shuningdek, uning obrazida totemistik jihatlar ham saqlanib qolgan. 
U goho boyqush, goho ilon, gohida esa zaytun daraxti timsollarida tasavvur 
qilingan. 
Artemida
 
yunon xudolari orasida buyuklaridan hisoblanar edi. Eng ko‘p 
ibodatxona va muqaddas qadamjolar unga atab qurilgan. Qadimiy afsonalar va turli 
tasvirlarda Artemida ovchi qiz shaklida tasvirlangan. 
Eng ko‘p tasvirlangan
 
Apollon timsoli o‘ta murakkab va noaniq obrazdir. U 
Zevs va Letoning o‘g‘li, Artemidaning akasi hisoblanadi. Apollon so‘zining 
ma’nosi ba’zida «halok qiluvchi», ba’zida «chorva rahnamosi» sifatida talqin 
qilingan. 
Zevs esa
 
«xudolar va odamlar» otasi hisoblangan. Unda ellikka yaqin 
mahalliy xudolarning sifatlari jamlangan bo‘lib, ular Zevsning sifatlari o‘laroq 
saqlangan. Zevs haqidagi afsonalar ko‘proq Krit va Fessaliyada tarqalgan. Zevs 
ismi «yog‘duli osmon» ma’nosini bildiradi. 
Bulardan tashqari, yunonlar Asklepiy, Pan, Afrodita, Ares, Gefest, Gestiya, 
Hermes kabi xudolarga sig‘inganlar. 

Download 1,74 Mb.