3.10. Elektr tokining inson organizmiga ta’siri
Elektr tokidan inson organizimidan termik (ya’ni issiqlik), elektrolitik va
biologik ta’sir ko’rsatiladi.
Elektr tokining termik ta’siri inson tanasining ba’zi joylarida kuyish, qon
tomirlari, nerv va xujayralarning qizishi sifatida kuzatiladi. Elektrolitik ta’sir esa,
qon tarkibidagi yoki xujayralar tarkibidagi tuzalrning parchalanishi natijasida
qonning fizik va kimyoviy xususiyatlarining o’zgari shiga olib keladigan holat
tushuniladi. Bunda elektir toki markaziy asab tizimi va yurak-qon tizimni kesib
o’tmasdan tananing ba’zi bir qisimlarigagina ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Elektr tokining biologik ta’siri – bu tirik organizm uchun xos bo’lgan
xususiyat xisoblanadi. Bu ta’sir natijasida muskullarning keskin qisqarishi tufayli
inson organizmidagi tirik xujayralar to’lqinlanadi, bunda asosan organizimdagi
bioelektrik jarayon buziladi. Ya’ni inson organizmi asosan bioelektrik toklar
yordamida boshqariladi. Bunga tashqi muhitdan yuqori kuchlanishdagi elektr
tokining ta’siri natijasida biotoklar rejimi buziladi va oqibatda inson organizmida
tok urish holati vujudga keladi. Ya’ni boshqarilmay qolgan organizmda hayot
faoliyatining ba’zi bir funktsiyalari boshqarilmay qoladi: nafas olishning
yomonlashuvi, qon aylanish tizimining ishlamay qolishi va x.k.
Elektr tokining inson organizmiga ta’sirining xilma xilligidan kelib chiqib,
uni ikki gurupaga bo’lib qarsh mumkin: mahalliy elektr ta’siri va tok urish.
Mahalliy elektr ta’siri - kuyib qolish, elektr belgilari hosil bo’lishi, terining
metallashib qolishi hollaridir. Elektr ta’qsirida kuyish asosan organizim bilan
elektr o’tkazgichi o’rtasida volta yoyi hosil bo’lganda sodir bo’ladi. Elektr
o’tkazgichdagi kuchlanishning ta’siriga qarab bunday kuyish turlicha bo’lishi
mumkin. Yengil kuyish faqat yallig’lanish bilan chegaralanadi, o’rtacha
og’irlikdagi kuyishda pufakchalar hosil bo’ladi va og’ir kuyishda xujayra va terilar
ko’mirga aylanib, og’ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Elektr belgilari – bu
terining ustki qismida aniq kulrang yoki och sarg’ish rangli 1-5 mm diametrdagi
belgi paydo bo’lishi bilan ifodalanadi. Bunday belgilar odatda xavfli emas.
Terining metallashib qolishida, odatda erib mayda zarrachalarga parchalanib
ketgan metal teri ichiga kirib qoladi. Bu holat ham elektr yoyi hosil bo’lganda ro’y
beradi. Ma’lum vaqt o’tgandan keyin bu teri ko’chib tushib ketadi va hech qanday
asorat qoldirmaydi.
Inson organizmining tok ta’siriga ma’lum qarshiligi, shuningdek tokning
kuchlanishi ma’lum ta’sir darajasini belgalaydi, chunki inson organizmining
qarshiligi o’zgarmagan holda, kuchlanish ko’payishi natijasida organizmdan
oqib o’tgan tok mikdori oshib ketadi. Inson organizmining qarshiligi teri
qarshiligi va ichki organlar qarshiliklari yig’indisi sifatida olinadi.
Teri, asosan quruq va o’lik xujayralarning qattiq qatlamlaridan tashkil
topganliga sababli katta qarshilikka ega va u umuman inson organizmining
qarshiligani ifodalaydi.
Organizm ichki organlarining qarshiligi uncha katta emas. Odamning quruq,
zararlanmagan terisi 2.000 dan 20.000 Om gacha va undan yuqori qarshilikka ega
bo’lgani holda, namlangan, zararlangan teri qarshiliga 40-5000 Om
qarshilikka ega bo’ladi va bu qarshilik inson ichki a’zolari qarshiligiga teng
hisoblanadi. Aytilganlarni hisobga olgan holda umuman texnik hisoblar uchun
inson organizmi qarshiligi 1000 Om deb qabul qilingan [11].
|
