90
Mafkuralar kurashi – XXI asrning eng murakkab masalalaridan biri. Bir qarashda
o’z milliy qadriyatlari, an’analari va madaniyatini zo’r berib himoya qilish kishiga
xuddi shovinizm, millatchilik va irqchilik kabi salbiy holatday tuyuladi. Ikkinchi
tomondan esa umuminsoniy mafkura tushunchasining tobora kengayib borayotgani
millatlar va elatlarning o’ziga xosligi yo’qolishiga olib kelmoqda. Mazkur muammoni
to’g’ri tushunib olish talaba uchun juda muhimdir.
Bugungi dunyoni faqat o’zaro sog’lom muloqot, o’zaro bir-birini to’g’ri tushunish
madaniyati asrashi mumkin. Xuddi ana shu muloqot - bir-birini eshitish va tushunish
madaniy ehtiyojga aylangan g’oyaviy-mafkuraviy hodisadir. G’oyatda kuchli qurol-
yarog’lar, harbiy aslahalar va harbiy qudrat bilan zo’ravonlik qilish, qolaversa, buyuk
davlatchilik shovinizmi tahdidi hozirgi zamon tsivilizatsiyasi nuqtai nazaridan ibtidoiy
hodisaga aylandi.
Bugungi kunda mafkuraning shakli va ta’sir ko’lami tobora kengayib bormoqda.
Jumladan, u o’zini madaniyat va madaniyatlararo integratsiya shaklida ham namoyon
etayotir.
Hozirgi zamon talablari nuqtai nazaridan har qanday milliy madaniyat turli xalqlar
madaniyati bilan muloqot qilishga qodir bo’lmog’i lozim. Ana shu muloqot jarayonida
bir madaniyat ikkinchi bir madaniyatga ham o’z ta’sirini o’tkazadi, ham o’zi boyidi.
Boshqacha aytganda, o’z madaniy qobig’idan chiqmaslik, har qanday madaniyatga
qarshi turish ojizlik va notavonlikdir. Bugungi tsivilizatsiya yutuqlaridan orqada qolish
qoloqlikdir. Boshqa bir madaniyatga qo’shilib ketish esa milliy tanazzuldan boshqa
narsa emas. Bu millatning inqirozi bilan teng bo’lgan fojia. Ana shunday murakkab,
ziddiyatli bir sharoitda o’zaro ta’sir va ergashish tuyg’usi me’yor doirasida bo’lmog’i
lozim. Misol sifatida bir faktni keltiraylik. Germaniya Federativ Respublikasining oliy
o’quv yurtlari har yili qabul kvotalaridan besh foizini nemis tilini bilandigan chet el
fuqarolariga ajratadi va ularni o’z hisobidan o’qitadi. Sabab – nemis halqining
madaniyati boshqa millatlar madaniyati bilan boyib turishi zarur ekan.
Madaniyatlararo integratsiya - dunyoni yangilashga, insoniyat tafakkurini
boyitishga, uning madaniy saviyasini oshirishga katta xizmat qiladigan ulkan ijtimoiy-
ma’naviy hodisa. Biz jahon tamaddunidan ortda qolmasligimiz kerak. Hech
bo’lmaganda u bilan barobar yurishimiz, uning yutuqlaridan foydalana olishimiz zarur
va hatto o’z yutuqlarimiz bilan zamonaviy tsivilizatsiya tajribalarini boyitishga
intilmog’imiz lozim. Biroq bundan milliy xususiyatlarimizga, an’analarimizga, turmush
tarzimizga zid bo’lgan madaniyatni olib kirish mumkin degan fikrga bormaslik kerak.
Madaniyatning milliy o’ziga xosligi - bu ma’lum bir millatning mohiyati, qiyofasi,
uning asrlar qa’ridan etib kelgan qadriyatidir. Milliy madaniyat tushunchasi orqali biz
asrlar sinovidan o’tgan, o’tmish tajribalarini o’zlashtirgan va ayni paytda hozirgi zamon
madaniy tajribalar asosida o’zini boyitib borayotgan, uning yangidan-yangi qirralarini
ko’rsatayotgan jarayonni tushunamiz. Bu - bevosita milliy ong, milliy tafakkur tarzi
bilan bog’liq bo’lgan keng miqyosli voqelik. Ayni ana shu holat har bir millat va
xalqning milliy onglilik darajasini, o’sha millat yoki xalqning tsivilizatsiyalashganlik
maqomini ko’rsatadi.
Madaniyatlararo integratsiya avj olayotgan hozirgi davrda masalaning ijobiy va
salbiy tomonlari ko’zga yaqqol tashlanmoqda.
