Uzatmalar qutisini qo‘shib ajratish quyidagi tartibda bajariladi:
birinchi
uzatmani qo‘shish uchun 19 sinxronizator ikkilamchi valning shlitsali ariqchasi
bo‘ylab o‘nga suriladi va ushbu valdagi erkin o‘rnatilgan 15 shesternya bilan
blokirovka qilinadi.
Sinxronizator bilan shesternyalarning ikki tamonlama blokirovkalanishi
blokirovkalovchi halqalar yuzasining o‘zaro ishqalanishi hisobiga amalga
oshiriladi. Natijada birinchi uzatmaning muqim ilashib turgan 3 va 19
shesternyalari orqali burovchi moment bevosita yetakchi valdan yetaklanuvchi
valga uzatiladi.Bu paytda qolgan barcha shesternyalar ajratib qo‘shish vilkalari
orqali sinxronizatorlarning ta’siridan uzib qo‘yilgan bo‘ladi.
Buning oqibatida
yetaklanuvchi valda burovchi moment qancha oshirilsa, aylanishlar soni
shuncha kamayadi.
Uzatishlar soni quyidagicha aniqlanadi;
1
2
2
1
2
1
12
/
/
/
M
M
n
n
i
bu
yerda
2
1
2
1
,
,
n
ёкиn
- mos holda yetakchi va yetaklanuvchi vallardagi
aylanishlar chastotasi yoki aylanishlar soni. M1 vaM2 - tegishlicha vallardagi
burovchi momentlar.
Birinchi uzatmaning uzatishlar soni quyidagicha aniqlanadi.
3
19
/
I
i
bu yerda
19
3
ва
- o‘zaro ilashishda bo‘lgan shesternyalarning tishlar soni.
Yetaklanuvchi valdagi burovchi momentning miqdori quyidagicha bo‘ladi.
3
19
1
1
2
/
Z
Z
M
i
M
M
I
I
Ikkinchi uzatmani ulash uchun 19 sinxronizator vilka yordamida chapga
surilib,yetaklanuvchi valga erkin o‘rnatilgan 14
shesternya gardishi bilan
blokirovkalanadi.
Bunda uzatishlar soni quyidagicha bo‘ladi:
4
14
/
II
i
demak
4
14
1
1
2
/
M
i
M
M
II
II
Agar birinchi uzatma avtomobilni joyidan qo‘zg‘atish va uni og‘ir yo‘l
sharoitlarida harakatlantirish uchun zarur bo‘lsa, ikkinchi uzatmadan odatda
avtomobil notekis yo‘llardan yurganda yoki uchinchi uzatmani qo‘shish oldidan
uni tezlashtirish uchun foydaniladi.
Uchinchi uzatmani qo‘shish uchun 12 sinxronizator o‘ngga surilib, uning
burama tishli halqasi 5 shesternyaning gardishi bilan tutashtiriladi:
5
1
1
2
/
13
M
i
M
M
III
III
Ushbu sinxronizator chapga surilib, to‘rtinchi
uzatmaning shesternyasi
bilan tutashtiriladi:
6
11
1
1
2
/
M
i
M
M
IV
IV
Uchinchi va to‘rtinchi uzatmalar yordamida avtomobillar o‘rtacha va
takomillashgan yo‘llarda katta tezliklar bilan harakatlanishi mumkin.
Oxirgi, eng yuqori beshinchi uzatmani hosil qilish uchun uzatmalar qutisining
qopqog‘ida alohida joylashtirilgan, vallarning konsol qismlarida o‘rnatilgan 9
sinxronizator o‘ngga surilib, 7 shesternya gardishi bilan tutashtiriladi.
7
10
1
1
2
/
M
i
M
M
V
V
Beshinchi uzatmadan avtomobillar yuqori kategoriyali, shosse yo‘llarda
o‘ta katta tezliklarda harakatlanishi uchun foydalaniladi.
Orqaga yurish uzatmasini qo‘shish uchun yetaklanuvchi valdagi 18
shesternya
o‘q bo‘ylab surilib 20 parazit shesternya orqali yetakchi valdagi 8 shesternya
bilan o‘zaro tutashtiriladi. Aylanma harakat yetakchi valdan yetaklanuvchi valga
parazit shesternyaning oraliq vali orqali uzatilgani uchun yetaklanuvchi val
teskari aylanib, avtomobilni orqaga harakatlantiradi:
8
18
8
20
20
18
.
/
/
/
У
О
i
Shunday qilib pog‘anali mexanik uzatmalar qutisining asosiy kamchiligi,
uzatmalarni ajratib qo‘shishda ilashish muftasidan
mutassil foydalanishi bilan
bog‘liqdir.
