O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

Download 3,61 Mb. Pdf ko'rish
bet	45/127
Sana	20.05.2024
Hajmi	3,61 Mb.
	#245676

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 127

Bog'liq
Majmua Optika ZAXIDOV I

=yexr  (d 2 -d 1 )

I
o
-kirayotgan
tо‘lqinning intensivligi,

- umuman aytganda tо‘lqin uzunlikka bog‘liq bо‘lgan
yutilish koeffitsiyenti ,
d
- qatlamning qalinligi.

ni о‘lchaganda, albatta,
yorug‘likning bir qismi tekshirilayotgan modda chegarasidan qaytishini hisobga olish
va masalan, Frenel formulalari yordamida tegishli tuzatmalar kiritish kerak. Kalinligi
d
1
va
d
2
bо‘lgan qatlamlardan о‘tgan yorug‘likning mos
I
1
va
I
2
intensivliklarini
о‘lchash yana ham qulayrok.
I
1
/I
2
=yexr

(d
2
-d
1
)

munosabatdan

yutilish
koeffitsiyentining haqiqiy qiymatini, ya’ni yorug‘likning qaytishiga tegishli
tuzatmadan holi bо‘lgan qiymatini topamiz.
Bu

koeffitsiyenti son qiymati moddaning yorug‘lik (yassi tо‘lqin)
intensivligini
ye=
2,72 marta kamaytiruvchi qatlamining
d=1/

qalinligini kо‘rsatadi.

koeffitsiyent tо‘lqin uzunlikning funksiyasi bо‘lganligi uchun odatda uning qiymatlari
jadval kо‘rinishida yoki grafik kо‘rinishida beriladi. Ba’zan

ning

ga bog‘lanishi
ancha g‘alati kо‘rinishga ega bо‘lib, unda kо‘p yutilishning ensiz sohalari bor, bularga
yaqin joylashgan tо‘lqin uzunliklar esa sezilmas darajada susaymasdan о‘tadi.
I=I
0
yexr(-

d)
umumiy qonuniyat

yutish koeffitsiyenti tо‘g‘risida tushuncha
kiritadi va yutuvchi modda qalinligi arifmetik progressiya bо‘yicha ortib borgani holda
yorug‘likning intensivligi geometrik progressiya bо‘yicha kamayib borishini
kо‘rsatadi. Bu qonunni Buger (1729 y) tajribada topgan va nazariy jihatdan asoslagan.
U Buger qonuni deyiladi. Bu qonunning fizik ma’nosi quyidagidan iborat: yutish
kо‘rsatkichi yorug‘likning intensivligiga, binobarin yutuvchi qatlamning qalinligiga
bog‘liq emas. S.I. Vavilov yorug‘lik intensivligi о‘zgarishining juda keng sohasida
Buger qonuni tо‘g‘ri ekanligini kо‘rsatdi. Ammo shuni hisobga olish lozimki,
yorug‘lik yutgan molekula yangi uyg‘ongan holatga о‘tib, yutilgan energiyani
jamqaradi. Molekula hali bunday holatda turganida uning yorug‘lik yutish qobiliyati
о‘zgargan bо‘ladi. S.I. Vavilov tajribalarida Buger qonunining eng katta
intensivliklarda ham tо‘g‘ri bо‘lishi shu narsani isbot qiladiki, har bir paytda bunday
uyg‘otilgan molekulalar soni juda oz bо‘ladi, ya’ni molekulalar uyg‘ongan holatda
juda qisqa vaqt turadi. Haqiqatan ham, bu tajribalarda ishlatilgan barcha moddalarda
molekulalarning uyg‘ongan holatda juda qisqa vaqt turadi. Haqiqatan ham, bu
tajribalarda ishlatilgan barcha moddalarda molekulalarning uyg‘ongan holatda turish
vaqti 10
-8
s dan ortmaydi. Juda kо‘p moddalar ana shu tipga taalluqli, demak, ular
uchun Buger qonuni о‘rinlidir.

70
Buger zichligi hamma joyda ham bir xil bо‘lmagan muhitning yorug‘lik yutishi
masalasini kо‘rib chikdi va "nurlarni tutib qola oladigan yoki sochib yubora soni teng
zarralarni uchratganidagina yorug‘lik bir xil о‘zgara oladi" va demak, yutish uchun
"qalinliklar emas, balki bu qalinliklarda joylashgan modda massalari" ahamiyatga
egadir, deb ishonch bildirdi. Bugerning bu ikkinchi qonuni katta amaliy ahamiyatga
ega, chunki tajriba haqiqatan ham shuni kо‘rsatadiki, yorug‘likni gaz molekulalari
yutgandagi yoki deyarli yutmaydigan erituvchida erigan modda molekulalari
yutgandagi kо‘pchilik hollarda yutish koeffitsiyenti yorug‘lik tо‘lqini yulidagi birlik
uzunlikda joylashgan yutuvchi molekulalar soniga, ya’ni

Download 3,61 Mb.

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 127

Download 3,61 Mb.

Pdf ko'rish