138
Jadval 1: Yorug’likning turli ranglari uchun burish burchaklari
Xulosalar
D(+)-saxarozaning suvdagi eritmasi optik aktiv. Qutblanish tekisligini burish burchagi
D(+) belgiga mos, musbat. U yorug’likning to’lqin uzunligiga kuchli bog’liq.
12-LABORATORIYA . STEFAN-BOLSMAN QONUNI: «QORA JISM» NURLANISH
INTENSIVLIGINING TEMPERATURAGA BOG’LIQLIGINI O’LCHASH
Ishning maqsadi :
➢
Moll termoelementidan foydalanib, 300-750 K
temperaturalar intervalida
“qora jism” detallari bor elektr pechdagi nurlanishning nisbiy
intensivligini o’lchashni amalga oshirish.
➢
Stefan-Bolsman qonunini tekshirish uchun nurlanish intensivligining
absolyut temperaturaga bog’liqligi grafigini tuzish.
Tajriba qurilmasi
Izohlar: O’lchanayotgan intensivlik juda past va shuning uchun u atrofdagi jismlardan
nurlanish interferensiyalariga nihoyatda sezgir: O’lchash
vaqtida termoelektrik
batareyalarga aslo qo’l tegizmang. Termoelektrik batareyalarga yaqin joyda, ayniqsa
ular oldida ishlamang. Tajriba davomida xona temperaturasining o’zgarishidan xoli
bo’ling.
Boshqa nurlanish manbalarning aralashishiga yo’l qoymang; zarur bo’lsa, yig’mani karton
bilan ekranlashtiring. Zarur bo’lsa, xonani qorong’ulashtiring.
Texnika xavfsizligi buyicha ko’rsatmalar .
Kuyib qolish xavfi bor: elektr pechni tashqi
devorining temperaturasi 200 °C ortiq bo’lishi mumkin.
Qaynoq elektr pechda terini kuyib qolishidan saqlaning.
Elektrik pechni faqat jihozlar bilan boshqaring
Elektrik pechdan foydalanish boyicha instruksiyalarni batafsil o’qib
chiqing va barcha
instruksiyalarga rioya qiling. Immersion nasos dvigateli ichiga sizib kirgan suv qisqa
tutashuvni keltirib chiqarishi mumkin.
Botirish chuqurligini 17 sm dan oshirmang.
Ishlatib bo’lingan ho’l immersion nasosni kallagi bilan qoymang. Immersion nasosdan
foydalanish boyicha instruksiyalarni batafsil o’qib chiqing va barcha
instruksiyalarga rioya qiling. Interferension nurlanish kelib chiqishi mumkin:
139
Termoelektr batareya jismidan bevosita issiqlik nurlanishi, nurlanishning akslantiruvchi
yuzalardan qaytishi (masalan: oqish rangli kiyim),
issiqlik uzatgichlar, quyosh nuri va
boshqa yorug’lik manbalari. Tajribani boshlashdan oldin, mikrovoltmetr 10 minut
davomida qizishiga imkon bering. Qurilmaning orqa qismida joylashgan asosiy ulab
uzgich yordamida mikrovoltmetrni elektr tarmog’iga ulang. Rasm. 1
da tajriba qurilmasi
tasvirlangan.
Shundan so’ng:
- Elektrik pechni, absolyut qora jism komplekti ekranini va termoelektrik batareyani
Rasm.1 da keltirilganidek shunday o’rnatingki, termoelektrik batareyaning sterjeni elektr
pechning ochiq tarafi oldidan taxminan 15 sm da joylashsin.
Absolyut qora jism komplekti ekrani metall tarafi bilan termoelektrik batareyaga
qaralgan holda elektr pechning oldida taxminan 5-10 mm da joylashtiring.
Izoh: Shisha tuynuk qisqa to’lqin uzunlikli nurlanishga ko’ra uzun to’lqin
uzunlikli
nurlanishni ko’proq yutadi va shuning uchun nurlanish intensivligining temperaturaga
bog’liqlikligi o’lchashlarini sistematik tarzda soxtalashtiradi.
- Termoelektrik batareyaning shisha tuynugini olib tashlang.
- Temperatura datchigini NiCr-Ni raqamli termometr bilan ulang va uni jilvirlangan mis
silindrning markazidagi teshikga iloji boricha chuqurroq joylashtiring.
- Joyida temperatura datchigini universal qichqich bilan S montaj qiling va raqamli
termometrni ulang (o’lchash diapazoni > 200 °C).
- Elektrik pechning ochiq tarafini, absolyut qora
jism komplekti ekranini va
termoelektrik batareyani shunday to’g’irlangki, issiqlik nuri bevosita ochiq termoelektrik
batareyaga tushsin.
- Suv bilan sovutishdan foydalanilganda, immersion nasosni qo’llang.
- Termoelektrik batareyani mikrovoltmetr bilan Rasm.1 da keltirilganidek ulang (o’lchash
diapazoni 10-4 V); termoelektrik batareyadagi qizil klemma mikrovolmetrdagi qizil
klemma bilan ulanganiga ishonch hosil qiling
- Siljishni “avto kompensasiya” tugmasini
bosish orqali kompensasiyalang; zarur bo’lsa,
raqamli displeyni nollashtirish uchun potensiometr yordamida aniq sozlashni bajaring
(mikrovoltmetr uchun instruksiya betiga qarang).
