41
2.2. Tokni o‘lchash
Tokni magnitoelektrik mexanizmli o‘lchash asbobi bilan o‘lchansa mexanizm
o‘zgarmas tokni to‘g‘ri ko‘rsatadi. O‘zgaruvchan tokni shu turdagi asbobda
o‘lchansa, o‘lchash mexanizmi tokning o‘rtacha arifmetik qiymatini ko‘rsatadi.
Shuning uchun albatta to‘g‘rilagich ishlatilishi kerak. O‘zgaruvchan tok uchun
asbobning shkalasi tokning r.m.s. (effektiv) qiymatlarida graduatsiyalanadi,
chunki o‘lchash mexanizmi o‘zgaruvchan tokning effektiv qiymatini o‘lchaydi.
Shunda tok sinusoidal shaklda bo‘lishi shart. Multimetrlarda o‘zgarmas va
o‘zgaruvchan toklar uchun odatda yagona shkala ishlatiladi. Tokning chastotasiga
ham albatta chegara qo‘yiladi. O‘lchash mexanizmiga rezistorlarni parallel ulash
yo‘li bilan asbobning tokni o‘lchash diapazonini o‘zgartirish mumkin. Bunday
rezistorlar metrologiyada “shunt rezistorlari” yoki “shuntlar” deb ataladi.
Multimetrlarda o‘lchash mexanizmiga ulangan bir necha shuntlar doim mavjud
bo‘ladi. Faqat eng kichik tok qiymati – o‘lchash mexanizmining nominal toki –
50 μA bevosita unga beriladi.
Multimetrlarda o‘lchash diapazoni shunt va qo‘shimcha qarshiliklarni turli
kombinatsiyada ulash bilan o‘zgartiriladi. 2.6 – rasmda shunday zanjirlar
ko‘rsatilgan. Bunday zanjirlarni hisoblash, o‘lchash mexanizmiga parallel ulangan
shunt rezistorlari bilan birga ketma-ket ulanadigan qo‘shimcha qarshiliklar ham
ulanishi zarur bo‘lgani sababli, ma’lum mushkullik tug‘diradi.
