165
I, II, III – texnologik bazalar komplekti.
Oʻlchash bazasi deb, buyumning va oʻlchov vositasining
nisbiy vaziyatini
aniqlash uchun ishlatiladigan bazaga aytiladi. Masalan, V-yuzaning A-yuzaga
nisbatan paralleligi. Oʻlchash bazalari detalning nazorat qilinadigan yuzalari bilan
bevosita oʻlchovlar yoki maʼlum bir shartlar orqali bogʻlanadi.
Oʻlchash bazasiga misol: A-oʻlchash bazasi.
V-nazorat qilinayotgan
yuza.
Detallarni dastgohlarga oʻrnatib ishlov berishda quyidagi yuzalar va bazalar
mavjud:
a) ishlov berilayotgan yuza, bu yuzadan ishlov berish natijasida maʼlum
qatlamdagi metall olib tashlanadi;
b) bazaviy yuzalar, bu yuzalar ishlov berish jarayonida detalning holatini
belgilaydi;
v) ishlov berishda taʼminlanadigan oʻlcham uchun oʻlchovboshi yuzasi;
g) mahkamlashda qisish kuchini qabul qiluvchi yuza;
d)
ishlov berilmaydigan yuza;
Baza vazifasini yuzalardagi chiziqlar, nuqtalar va ularning yigʻindisi bajarishi
mumkin.
Bazalarning nimaga moʻljallanganligiga koʻra quyidagicha boʻlishi
mumkin:
Texnologik bazalar oʻrnatish va oʻlchov bazalariga boʻlinadi. Oʻrnatish
bazasi deb detalning ishlov berish uchun dastgohga yoki kesuvchi asbobga nisbatan
oʻrnatishda foydalanilgan yuzaga aytiladi. Oʻrnatish bazasi sifatida ishlov berilgan
va ishlov berilmagan yuzalar qoʻllaniladi.
Mexanik ishlov berilmagan yuza qora, ishlov berilgani esa toza baza deb yuritiladi.
Texnologik bazalarni tanlash.
Mexanik ishlov berish (yigʻish) uchun texnologik jarayonni loyihalashda
murakkab va prinsipial vazifalardan biri bu texnologik bazalarni tanlashdir.
Texnologik bazalarni toʻgʻri tanlash quyidagilarga taʼsir koʻrsatadi: oʻlchamlarni
olishda konstruktor belgilagan ularning haqiqiy aniqligiga;
ishlov berilayotgan
sirtlarning oʻzaro joylashishiga; moslamalarning konstruksiyasi
va ularning
murakkabligiga; kesish va oʻlchov asboblarining konstruksiyalari va ularning
166
murakkabligiga; ishlab chiqarishning unumdorligiga va hokazo. Shuning uchun
texnologik bazalarni tanlash, texnologik operatsiyaning
ketma-ketligi va sirtlarga
ishlov berish turlari texnologik jarayonni loyihalash davrida eng avval koʻriladi. Shu
bilan birga texnologik bazani tayyorlashda
dagʻal ishlov berish (yaʼni
birinchi
texnologik operatsiya uchun texnologik baza) tanlanadi.
