|
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg’ona davlat universiteti qo‘lyozma shalkda
|
| bet | 3/23 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 88,84 Mb. | | #142800 |
Bog'liq Magistrlik dissertatsiyasiMavzuning dolzarbligi. Hozirgi davrda manzarali o’simliklarga bo’lgan talab ortib bormoqda. Ayniqsa introdutsent va manzarali daraxt va buta o’simliklarga bo’lgan ehtiyoj, ularni ko’paytirishda vegetativ va generativ organlarning o’rni beqiyosdir. Bundan tashqari manzarali o’simliklarni foydali xususiyatlaridan foydalanilmoqda. Ayrim itrodutsent yoki manzarali butalarni ko’paytirish qiyinligi, uzoq vaqt talab qilishi, sharoitga moslashish xususiyatlari passiv hisoblanganligi boshqa turlarni esa chetdan kirib kelishi va boshqa shu kabi muammolarni bartaraf etish uchun manzarali o’simliklarni biotexnologik usulda ko’paytirilmoqda. Ko’pgina intodutsent xususan, dissertatsiyada foydalanilgan mushmulla papaya o’simligini ham dorivorlik xususiyatlari mavjud. Intradutsent sifatida chetdan olib kelinayotgan mushmula papava guava kabi noyobligi, estetik zavq berishi, yaxshi parvarish qilinsa uzoq vaqt meva qilish tufayli ushbu ushbu osimliklarga ehtiyoj ko’p. Bundan tashqari inraduksiya qilingan o’simliklarni ko’paytirishda bir qancha muammolar mavjud. Masalan, urug’idan ko’paytirib yetuk o’simlik olish qiyin, yetuk o’simlik olishda uzoq vaqt talab qiladi, yaxshi parvarishga muhtoj. Ushbu muammolarni bartaraf etishda biotexnologik usullardan in vitro texnologiyasi orqali yechim toppish mumkin. Bu texnologiyada ko’plab, sog’lom o’simlikni qisqa mudatda olish mumkin.
Adabiyotlar sharhi. In vitro o'simlik madaniyatining tarixini qamrab olib qariyb bir asrni o'z ichiga oladi. In vitro usulidagi dastlabki urinishlar muvaffaqiyatsiz tugatilgan. In vitro usulida izolyatsiya qilingan to'qimalar bir necha haftadan ko'proq omon qolmadi. Oradan 30 yildan ko'proq vaqt o'tgach, tadqiqotchilar yaxshi natijalarni e'lon qilishni boshladi. XX asrning ikkinchi yarmida esa in vitro madaniyati bo'yicha tadqiqotlar o'simliklarda sezilarli darajada ko'paydi: Skoog va Miller o'simliklarning o'sishiga regulyatorlarining ta'siri, xususan, morfogenez o'rtasidagi bog'liqlik va oksin sitokinin balansi ochib berdi, Styuard va boshqalar somatik hujayralarning shakllanishi haqida ma'lumotlar berdi. Bundan tashqari ko‘plab olimlar tomonidan o'simlik hujayralarining totipotentligi fenomenini ko'rsatdi. To'qimalar madaniyati o'simliklar biologiyasi bo'yicha fundamental bilimlar ancha yaxshilandi. Hujayra (metabolizm, differentsiatsiya) o'simliklar darajasiga (organogenez munosabatlari) ko'p yo'nalishlarda tadqiqotlar uchun muhim asos yaratadi. Agrotexnikadagi birinchi qo'llanmalardan biri virus bilan zararlangan o'simliklarni sanitariya qilish edi. Morel va Martin Dahlia sog'lom klonlari birlamchi meristemalardan tiklanishi mumkinligini ko'rsatdi. Bugungi kunda ushbu usul sanoat mikroko'paytirish uchun keng qo'llaniladi. Muvaffaqiyatli to'qimalar madaniyati sifatida genetik takomillashtirishning noan'anaviy usullari yaxshi. Shunday qilib, Guha va Maheshvari (1964) gaplodiploidizatsiya usullari orqali genetik jihatdan sof chiziqlar yaratish mumkinligini ko'rsatdi. Takebe va boshqalar (1971) protoplastlardan regeneratsiyalangan tamaki o'simliklari olish usulini ishlab chiqdi. Oradan o'n ikki yil o'tgach, 1983-yilda in vitro DNK manipulyatsiyasi transgen ishlab chiqarish uchun ishlatilgan o'zgartirilgan genetik tarkibga ega o'simliklar yaratildi. In vitro atamasi lotinchadan olingan bo‘lib shisha yoki oynada degan ma'noni anglatadi. Soʼnggi yillarda koʼplab qishloq xoʼjaligi oʼsimliklari, shu jumladan uzumning toʼqima kulturasi muammosi boʼyicha tadqiqotlar sezilarli darajada kengayib bordi. Mikroklonlash texnologiyasi seleksiya jarayonining davomiyligini kamaytirishga va yangi navlarni ishlab chiqarishga joriy etishni tezlashtirishga xizmat qiladi. Koʼchat materiallarini koʼpaytirishning mavjud usullarining samaradorligi yetarli emasligi sababli, yangi navlarni ishlab chiqarishda jarayonlari oʼnlab yillarga kechikmoqda.
|
| |
