Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” («Barkamol avlod orzusi» k.),- T.: 1997y.
2.
“Ta’lim to‘g‘risidagi” qonun («Barkamol avlod orzusi» k.),- T.: O‘zbekiston.
1997y.
3.
Ho‘jayeva M.X. Umumta’lim maktablarida musiqa o‘qitish metodikasi (o‘quv
qo‘llanma).T.:2008y. Ilmiy jurnallardagi maqolalar:
4.
G‘oziyev E. Umumiy psixologiya. T.: 2002y
5.
Qodirov R.G‘. Vozrastnaya i pedagogicheskaya psixologiya.T.:”Musiqa”. 2005.
18. G‘aybullayev N.R., Yedgorov R., Mamatqulova R. Pedagogika. T.2005
6.
Shurkova YE. “Pedagogicheskaya texnologiya”(Pedagogicheskoye obshestvo
Rossii) M.2005.
317
MUSIQA PEDAGOGIKASIDA INTERFAOL USULLARDAN
FOYDALANISHNING SHAKL, VOSITA VA USULLARI
To‘ymurodova Dilshoda Dilmurodovna
Buxoro davlatr Pedagogika instituti II-bosqich
magistranti
Annotatsiya.
Bugungi kunda mamlakatimiz kelajakdagi
poydevori bo‘lgan yoshlarning
ma’naviy kamoloti dolzarb masalalar sirasiga kiradi. Yoshlarning iqtidorini yuzaga chiqarish,
ma’naviy shakllantirish, ruhiy kamolotiga erishuvida esa musiqa san’ati alohida ahamiyatlidir.
Musiqa san’ati o‘ziga xos bir olam. U mo‘jizakor tovushlar, maftunkor kuylar va hissiy
kechinmalar olami. Musiqa insonning hissiyotlari, kechinmalari, fikrlari, hayotiy g‘oya va
voqe’likni o‘ziga xos obrazlarda aks ettiruvchi san’atdir. Tinglovchining qalbi, ruhi,
histuygulariga ta’sir etish orqali unda turli qobiliyatlarni rivojlantiradi.
Tayanch s
o‘
zlar:
Texnologiya, musiqa, ta’lim, pedagogika, interfaol usullar, shakl,
vosita.
Ma’lumki, Sharq falsafasining eng muhim masalalaridan biri komil
inson tarbiyasi bo‘lib kelgan. Binobarin, musiqaga falsafiy nuqtayi
nazardan yondashish jarayonida ham avvalo uning inson ruhini
takomillashtirishdagi o‘rniga ahamiyat berilgan. Insonning shaxs sifatida
shakllanishida musiqa san’atining beqiyos ahamiyatini, uning ilohiyligini,
ruhiyat bilan bog‘likligini o‘tmish allomalari doimo ta’kidlab kelganlar.
Musiqa ilmining chinakam asoschisi, o‘rta asrlar Sharqi buyuk
qomusshunos olimi Abu Nasr al Forobiy musiqaning kelib chiqishiga ilmiy
baho beradi va musiqani ko‘p funksional: lazzat beruvchi, ko‘ngilochar
vosita, ma’naviy tarbiya vositasi ekanligini ta’kidlaydi. Har birida musiqa
tinglovchiga ta’sir etish vositasiga aylanishi va bu - musiqaning san’at
sifatida yashashi uchun birinchi omilligini aytadi. Shuning uchun
musiqaning ta’sir kuchi vositalarini qidirish va takomillashtirish Forobiy
uchun musiqa ilmining muhim vazifasi bo‘lib qolgan.
Sharqning ulug‘ mutafakkiri Ibn Sino ham shaxs kamolotini
rivojlantirishda musiqaning tarbiyaviy ahamiyatini asoslab bergan birinchi
olimlardandir. U o‘zining musiqiy tarbiyaga oid qarashlarida musiqa
orqali inson ruhini shakllantirish, rivojlantirish hamda jismoniy mashqlar
bilan badanni tarbiyalash bilan bog‘liqligi, ya’ni ruh bilan birgalikda
tanaga ham shifobaxsh ta’sir ko‘rsatishini aytib o‘tadi. Bu Sharq
“Renessans”ining eng ilgor fikrlaridan biri edi. Ibn Sino musiqaning
ma’naviy ehtiyojlardan kelib chiqqanligi va uning rivojlanishi insonning
ijodiy faoliyati bilan bog‘liqligini ta’kidlar ekan, musiqa yaralishining eng
birinchi maksadi - go‘zallik va takomilga erishishdir, deb hisoblaydi.
318
Musiqa darsi o’z tabiatiga ko’ra ham san’at, ham tarbiya darsidir. Uni
rang –barang, sermazmun va qiziqarli tashkil qilish har bir o’qituvchidan
katta pedagogik va professional mahorat talab qiladai . “Bolalarni san’atga
o’rgatish nihoyatda murakkab” – deb ta’kidlaydi taniqli kompozitor –
pedagog D.B.Kabalevskiy, - hamma murakkabligi shundaki, ularni
emotsional tarzda qiziqtirmay turib chinakam san’atga o’rgatish mutlaqo
mumkin emas.
Bu o’rinda musiqiy mashg‘ulotlar jarayonida o’quvchilarning ijodiy
faolligini ta’minlash alohida ahamiyatga molik. Musiqani tushunish, uning
hissiy - emotsional ta’siridan bahramand bo’lish bilim, malaka va
ko’nikmalar qatori emotsional his – tuyg‘ularning ishtirokiga ham bog‘liq.
Asarni ijro va idrok etishda his – tuyg‘ular qanchalik faol va chuqur bo’lsa,
ularni tushunish va o’zlashtirish, ta’sirlanish shuncha ongli va samarali
bo’ladi. Bu holatlar esa o’z o’rnida ijodiy faollik natijasida sodir bo’ladigan
jarayondir. Zero, zerikarli va bir xillik sinfda jonli hissiyot holatini vujudga
keltira olmaydi. O’quvchilarni darsga qiziqtirish birinchi navbatda tinglash
va ijro etish uchun tanlanadigan repertuar va uslublarga (an’anaviy yoki
interfaol metodlar) bog‘liq. Boshlang‘ich sinflar uchun tanlanadigan asarlar
repertuarining asosiy mezoni ularning yoshi, qiziqishi, bilim va malakalari,
ko’nikmalari darajasiga bog‘liq.
Shunga muvofiq qo’llaniladigan metodlar ham ko’proq o’yin
xarakterida bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Sho’x, o’yinbop, raqs
ishtirokida turli musobaqa tarzida uyushtiriladigan va tematikasi bolalar
dunyosiga mos ertak qahramonlari, hayvonlar, parrandalar, o’simliklar,
tabiat manzaralari, qushlar obrazlari bilan bog‘liq asarlar o’quvchilarda
darsga nisbatan qiziqish va havas uyg‘ota oladi, estetik hissiyotlarini,
musiqiy qobilyatlarini o’stirib boradi. Bu o’rinda zamonaviy qo’shiqlar
qatori xalq qo’shiqlaridan, qardosh xalqlar va kompozitorlari asarlaridan
foydalanish darslarni yanada sermazmun va faol bo’lishini ta’minlaydi,
yoshlarda xalq musiqa merosiga bo’lgan mehr va muhabbat tuyg‘ularini
shakllanishiga kuchli ta’sir etadi. Har bir darsda ijodiy faollik yuzaga
keladi.
Zamonaviy musiqa madaniyati darslarini badiiy – pedagogik asar
deb hisoblash mumkin. Chunki uni o’qituvchi o’z individual ijodidan va
tajribasidan kelib chiqqan holda yaratadi. Darsning kompozitsiyasi va
dramaturgiyasi, uning badiiy – pedagogik g‘oyasi, maqsad va vazifalari,
shakllari, metodik usullari va texnologiyalari ham o’quvchilarda musiqaga,
o’quv materiallariga qiziqishni o’stirish, ularga musiqa san’ati va
madaniyatining ma’naviy mazmunini singdirish, zamonaviy musiqali
319
ijodiy faoliyatni anglashi – bularning hammasi o’qituvchining ijodiy
yondashuvchanligining mahsuli hisoblanadi.
O’qituvchi musiqa darsini (bir soatlik) rejasini tuzganda maqsad,
vazifasini, mavzusini, turini va o’qitish shakllarini, musiqiy faoliyatlarni va
ular mazmunida o’quvchilarga beriladigan bilimlar, qo’llaniladigan
uslublar, texnologiyalarni aniqlab, so’ng darsning senariysini yaratadi.
Darsning har bir faoliyati: musiqa tinglash, jamoa bo’lib kuylash, musiqa
savodi, ritmik harakatlar, musiqa cholg‘u asboblarida jo’r bo’lish, o’yinlar –
bir – biri bilan bog‘lanib , uzviylashtirilgan bo’lishi kerak. Bunda
o’quvchilarni darsga faol qatnashtirish uchun turli xil texnologiyalar,
vositalar, metod va usullar qo’llaniladi.
Ma’lumki, har qanday pedagogik texnologiya ta’limning yangi
loyihasini rivojlantiruvchi ta’lim tamoillariga asoslangan bo’lib, o’quvchi
shaxsiga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. O’qituvchi va o’quvchi, o’quvchilar
va o’qituvchining hamkorligi o’zaro muloqot, bir – biriga ko’rsatadigan
ta’siri zamonaviy talablar asosida tashkil topishi lozim. Bunday jarayonda
o’quvchilar
bilan
hamkorlikda
ishlash
malakalari
shakllanadi.
O’quvchilarning faol, samarali faoliyat ko’rsatishiga yo’naltirilgan ta’lim
jarayonining metodik ishlanmasidan farqli ravishda, ta’limning pedagogik
texnologiyasi ta’lim oluvchilarga qaratiladi, shuningdek,ularning shaxsiy
va o’qituvchi bilan birgalikdagi faoliyatini hisobga olgan holda o’quv
materialini o’zlashtirishiga sharoit yaratadi.
|
