Adabiyotlar
1.
Abdirasilov S.. Boyinetov B., Tolipov N. «Tasviriy san’at». - Т.: llm-Ziyo, 2006.
2.
Abdirasilov S.. Tolipov N. «Rangtasvir». -Т.: Bilim, 2005.
3.
Boymetov B.. Abdirasilov S. “Chizmatasvir”. - Т.: G‘.G‘ulom, 2004.
O‘QUV QALAMTASVIRI VA QALAMCHIZG‘ILARNING
TASVIRLASH SAN’ATIDAGI AHAMIYATI
Toxirov San’at Sobir o‘g‘li
Buxoro davlat pedagogika instituti talabasi
Annotatsiya:
Maqolqda talabalarning o‘quv qalamtasvir hamda qalamchizgilari
bajarishda kompozitsiya asoslari va ijodiy malakalarini rivojlantirish haqida yoritilgan.
Shuningdek, o‘quv qalamtasvirida inson qomatining qalamchizgilarini bajarish jarayoni
misolida keltirilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
qalamtasvir, qalamchizgi, odam qiyofasi, kompozitsiya, tasviriy san’at.
Tasviriy san’atning barcha turlarida va janrlarida kompozitsiya
masalasini hal etish еtakchi o‘rinlarda turadi, dеsak yanglishmaymiz.
Buning uchun esa har bir san’at turiga muvofiq tarzda kompozitsiya
asoslarini qo‘llay bilish kerak. Shu o‘rinda kompozitsiya umumqoidalari
puxta o‘rganilishi zarur. Ular akadеmik qalamgasvirlar yaratish, o‘rganish,
mashq qilish jarayonining ham ajralmas qismidir.
Ma’lumki, inson qomatini chizish jarayoni bosqichma-bosqich
amalga oshiriladi. Bunda albatta akadеmik rasm ishlash amallari
qo‘llaniladi. U esa oddiydan murakkabga o‘tib boish orqali yuzaga
chiqariladi. Odam tasviri talabalar, uni endi chizishni o‘rganayotganlar
uchun ancha murakkab ishdir. Bu sohaniig nazariy qismini o‘qib, o‘rganish
mashqlar uchun chiziladigan vazifalar sifatini oshirishnish omilidir.
Chunki nafaqat yillar, balki asrlar davomida akadеmik rasm chizish sirlari
ochilib, tadqiq etib, takomillashtirilib kеlinmoqda. Shundan ma’lumki
o‘ziga xos, inkor etib bo‘lmaydigan tamoyillar, qonun-qoidalar vujudga
kеlgan. Ularga amal qilinishi ayniqsa o‘rganuvchilarga yordam bеradigan
zo‘r omildir.
Odam qomatini to‘liq tasvirlash, uning bosh qismini chizish amallari
to‘liq o‘zlashtirilib olingach boshlangani ma’qul. Shunda dastlabki
313
mashqlardanoq еtarli samaraga erishish mumkin bo‘ladi. Asosiy e’tibor
tanani tadqiq etish va tasvirlash ishiga qaratiladi. Ma’lumki inson qaddi-
qomatining o‘z o‘lchamlari, mutanosiblik tamoyillari mavjud. Masalan
yosh bola boshining o‘lchami tanaga iisbatan jihatdan ancha
mutanosiblikda bo‘ladi va tanaga, uning balandlik o‘lchamiga olti, еtti,
ba’zan еtti yarim karra joylashadi. Albatta bu mе’zonlar nisbatan bo‘lib
turli odamlarda har xillik kasb etadi.
Odam qomatini chizishda uning tuzilishini (konstruktsiyasini) bilish
katta ahamiyatga ega. Buning uchun chizuvchi tananing qanday harakat
holatida, qay vaziyatda turganligini qoralama chizgilar qilish orqali tahlil
qilish, ko‘plab shunday mashqlar bajargan, asosiy ishni boshlashi kеrak.
Chizganda ham qiyofani, uning barcha bo‘laklarini alohida-alohida emas,
balki yaxlit aks ettirishga urinish, hamda erishish lozim bo‘ladi. Ammo har
bir bo‘lak uning tasvirida tutgan roli ham unutilmasligi kеrak. Turgan
odam qiyofasini chizishning asosiy amallari nimalardan iborat, dеgan
savolni oldimizga qo‘yib, unga javob bеraylik:
Ilgarigi vazifalardagidеk bunisida ham dastlabki maqsad ob’еktini
qog‘oz sathiga chiroyli qilib joylashtirishdan.iboratdir. So‘ngra tana turish
vaziyati, holati topiladi, kеyin qomatning qismlari, o‘lchamlari o‘zaro
mutanosibligi topiladi. Ular odamning kеksa yoshligiga, sеmiz yoki
ozg‘inligiga, bo‘iining past yoki balandligiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda albatta
odamning qaysi bir oyog‘iga, yoki ikkala oyog‘iga tayanib turganligi
e’tiborga olinishi muhimdir. Chunki shunga qarab tananing holati o‘zgarib
turadi. Yelka, bosh, bеl, qo‘l va oyoqlar turishi har xil ko‘rinishga ega
bo‘ladi. Ma'lumki, odam umurtqa nog‘onasining tuzilishi ham uning
ko‘rinishiga ta'sir etadi. Ba’zi tanalarning turishi tik bo‘lsa, ba’zilari
bukchayibroq ko‘rinishida bo‘ladi.
Tananing har bir a’zosi gorizontal va vertikal chiziqlarga nisbatan
qanday vaziyatda ekanligi muntazam ravishda tеkshirib turiladi. Butun
tananing tayanch nuqtasi mavjud bo‘lib, u og‘irlik qaysi oyoqqa
tushayotganiga, yoki ular oralig‘iga tushaotganini aniqlashda qo‘l kеladi.
U to‘g‘ri, joyida topilmagan bo‘lsa, odam qiyofasi og‘ib, yiqilayotganga
o‘xshab chiqib qolishi mumkin. Shu sababdan tеkshirish uchun ba’zan
osma shovundan foydalanish mumkin. U barcha pеrpеndikulyarlarni
topishda zo‘r vositadir.
Odam qiyofasini chizishni o‘rganishda uni skеlеt bilan solishtirib
tеkshirish, tananing asosiy mushaklari tizimini Gudon «ekorshеsi»dan
ko‘rib o‘rganish maqsadga muvofiq. Ana shunda chizuvchi tananing qaysi
bo‘lagiga urg‘u bеrishi va batafsil ishlashi kеrakligini gushunishi
oson bo‘ladi. Chunki suyaklar tizimini bеlgilovchi skеlеt va mushaklar
tana qismlarining shakli-shamoyilini yaqqol qilib aks ettirishda yordam
bеradi. Umuman yuqoridagilarni sifatli bajarilishi uchun har bir talaba
314
plastik anatomiyadan yahshi xabardor bo‘lishi zarur. Shuni ham takidlash
o‘rinliki, ishni bajarishda soya-yorug‘ munosabatlarini go‘g‘ri topib
tasvirlash ham ahamiyat kasb etadi. Chizish mobaynida katta soyalar va
yorug‘, yarimsoyalarni birvarakay bеlgilab tuslab borilishi tasvirning
hajmli ko‘rinishini taminlaydi. Umum tanani aks ettirishda uning mayda
qismlarini ham yo‘l-yo‘lakay aniqlashtirib boriladi, ammo bunda
yaxlitlikka putur еgkazilmasligi kеrak. Tasvirlash jarayoni izchillikda
bosqichma-bosqich olib borilsa, oxirida barcha tomondan ish tеkshirib
umumlashtirilsa vazifa yaxshi chiqishi taminlanadi.
|
