324
-
musiqani tushunish, his etish, ongli idrok etishga o‘rgatish;
-
bolalarda musiqani emotsional his etish, musiqiy-badiiy didini
shakllantirish;
-
dastlabki musiqiy-nazariy bilimlarni o‘zlashtirish;
-
musiqiy asarlarni tinglash, o‘rganish, kuylash orqali ularni
ijrochilik
turlarini, janri, xarakteri, g‘oyaviy-badiiy mazmunini tushunish,
farqlash, unga o‘z munosabatini bildira olish malakalarini shakllantirish;
-
o‘quvchilarning ijodkorlik qoiliyatlarini rivojlantirish;
Musiqiy-estetik tarbiya oldiga qo‘yilgan mazkur talablar ta’lim
tizimining barcha bo‘g‘inlarida musiqiy-tarbiyaviy va musiqiy talimiy
maqsad va vazifalar mazmuni va mohiyatidan kelib chiqqan holda
bajarilishini, sinfdan tashqari faoliyatda esa o‘quvchilarning darsda olgan
musiqiy-nazariy bilimlarni mustahkamlash, amalda qo‘llay olish,
musiqa
san’atining biror turi bilan (o‘z qiziqishiga ko‘ra) mustaqil shug‘ullanish,
maxsus bilim va amaliy ijrochilik ko‘nikma va malakalarini egallashlarini
taqozo etadi.
Umumta’lim maktablarida faoliyat yurituvchi musiqiy badiiy
havaskorlik to‘garaklariga qatnashuvchi o‘quvchi-yoshlarning katta
qismini cholg‘u ansambllari yo‘nalishidagi havaskorlar tashkil qiladi.
Cholg‘u asboblari turlari bo‘yicha badiiy havaskorlik to‘garaklariga yaxlit
ta’limiy va tarbiyaviy jarayon sifatida qarab hozirgi kundagi musiqiy-
estetik tarbiyaning ta’kidlab o‘tilgan maqsad va vazifalari, maktab
tizimining
muayyan
ta’limiy
va
tarbiyaviy
xususiyatlari
va
imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda
uning mazmunini quyidagicha
izohlash mumkin:
-cholg‘u asboblari to‘garagining vazifasi faqatgina muayyan cholg‘u
asbobini chalishni o‘rgatish bilan cheklanmaydi. Rahbar o‘qituvchi
qatnashchilarda musiqa san’atiga, tanlangan cholg‘u asbblarida turli
mavzu, mazmun va janrlardagi asarlarni o‘rganish, mahorat bilan ijro
etish, o‘z iqtidorini ko‘pchilik oldida namoyish qilish va ijrochilik
mahoratini muttasil oshirib borishga qiziqish va muhabbat uyg‘otishi,
ularni musiqiy qobiliyatini to‘g‘ri yo‘naltira bilishi, rivojlantirib borishi,
musiqa asarlarini g‘oyaviy-badiiy mazmunini chuqur idrok qilishi va ijod
mahsuli sifatida mustaqil baholay olishlariga erishishi lozim;
-
mashg‘ulotlar
jarayonida
umumiy
musiqiy
ta’limni
rivojlantirishga yo‘naltirilgan pedagogik maqsad va vazifalariga ko‘ra
o‘quvchilar cholg‘u asboblarida asarlarni notalari bo‘yicha mustaqil
o‘rganishlari uchun yetarli darajada musiqiy-nazariy (nota savodxonligi)
bilimlarni puxta o‘rganib, repertuardagi asarlarni boshlang‘ich nazariy
tahlil qila oladigan bo‘lishi zarur.
Biz o‘z tajribalarimizda cholg‘u ijrochiligi mashg‘ulotlarida
o‘quvchilarga cholg‘u asbobini chalishni o‘rgatishda
quyidagi jihatlarga
325
e’tibor qaratdik: musiqiy bilimlarni o‘zlashtirish, ijrochilik ko‘nikmalarini
hosil qilish, amaliy shug‘ullanish, nota bilan chalish, musiqa asarlarini
tahlil qilish, o‘z ustida mustaqil ishlash, musiqa san’atiga va musiqiy
faoliyatga estetik munosabatni shakllantirish. Bunday yondashuv va
musiqiy ijrochilik faoliyatining xilma-xilligi cholg‘u asbobini o‘rganish
asnosida ta’lim va tarbiya maqsadlarini uyg‘unlikda ro‘yobga chiqarishda
muhim omil bo‘lib xizmat qilishiga ishonch hosil qildik. Cholg‘u ijrochiligi
mashg‘ulotlarida bolalarga ijrochilikni o‘rgatish asosiy vazifa hisoblansa-
da, mazkur faoliyat faqat ijrochilik bilan cheklanib qolmasligi kerak. Bu
borada bolalarni musiqa san’atiga qiziqtirish, cholg‘u
ijrochiligini puxta
egallashlarini rag‘batlantirish, o‘z imkoniyatlaridan to‘liq foydalangan
holda mustaqil ishlash va ijodkorlikka yo‘naltirish muhim pedagogik
shartlrdan hisoblanadi. Shunga ko‘ra o‘quvchilarni musiqiy faoliyatning
o‘zaro bog‘liq har xil turlari va xilma-xil shakldagi ishlarni bajarishga jalb
qilish samarali natijalarga erishish imkonini beradi. Turli janr, shakl,
uslubdagi asarlarni o‘rganish, mashqlar, etyudlar, gammalar asosida
texnik malakalarni o‘stirish,
notaga qarab chalish, varaqdan o‘qish,
ansamblda chalish, jo‘r bo‘lish, eshitib chalish, o‘z bilim va malakalariga
tayangan holda o‘z ijrosini baolay olish shular jumlasidandir.
Cholg‘u ijrochiligi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘z xususiyatiga ko‘ra har
bir o‘quvchi yoki havaskor bilan individual shug‘ullanishni talab qiladi. Bu
jarayonda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida yaqin ijodiy muloqot o‘rnatiladi,
o‘qituvchi o‘quvchining imkoniyatlarini yaxshi o‘rganib, unga ta’sir
ko‘rsatishning turli usul va vositalarini qo‘llashi, kamchiliklarni tuzatishi
va o‘zlashtirish dinamikasini izchil ravishda o‘sib borishi uchun harakat
qiladi.
Mashg‘ulotlarni tashkil etish va uning sifatli kechishi uchun
izchillikka amal qilish ham eng muhim didaktik tamoyil sanaladi.
O‘quvchini bir mashg‘ulotda olgan bilimini keying mashg‘ulotda
mustahkamlanishi, shakllanadigan ko‘nkma va malakalar oldingi
egallangan bilimlarga tayangan holda amalga oshirilishi lozim.
Topshiriqlarni o‘qituvchi rahbarligida, uning ko‘rsamalariga
muvofiq
mustaqil bajarish orqali o‘quvchilarda mustaqil ishlash ko‘nikmalari
rivojlanadi. Kichik kuy, qo‘shiqlarni mustaqil holda o‘rganish va
mashg‘ulotlarda ijro etish o‘quvchilarning mustaqil ishlash malakalarini
shakllanganligini ko‘rsatkichi, mezoni hisoblanadi. Cholg‘u ijrochiligi
guruhlaridagi o‘quv repertuari ham mavzu, janr jihatidan xilma- xil
bo‘lishi hamda o‘quvchilar uchun faqat ta’limiy jihatdan emas, balki badiiy
va tarbiyaviy ta’sirchanlik jihatidan ham muhim ahamiyat kasb etishi
kerak. Aytib o‘tilgan talablar asosida ish tutish musiqiy estetik, ta’lim va
tarbya
masalalarini hal qilishda, o‘quvchilarning ijrochilik malakalarini,
badiiy fikrlash, mushohada qilish, musiqiy asarlar saviyasini farqlash,
326
ularga bao berish bilan birga musiqiy nazariy bilimlarni puxta
o‘zlashtirishlariga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi, Pirovard
natijada musiqiy ta’limiy va musiqiy tarbiyaviy vazifalarni o‘zaro
uyg‘unlikda ijobiy yechibiy yechimga erishish imkoniyati yaratiladi.
