O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

350 
Bolalar bilan musiqali ish olib borish ayniqsa katta ahamiyat kasb 
etadi. Musiqa bola qalbida kuchli emotsional tuyg
ʼ
u uyg
ʼ
otadi. Musiqa 
yordamida uning badiiy idroki o‘sib, hissiyotni yanada boyitib boradi. 
Musiqa bolaga har tomonlama yordam berishi, tevarak-atrofni 
obrazli - emotsional idrok etishi va bola xarakterining shakllanishiga ta
ʼ
sir 
ko‘rsatishi uchun musiqa tarbiyasining maqsadidan kelib chiqib quyidagi 
vazifalar qo‘yiladi: 
1.Bolaning musiqaviy qobiliyatini rivojlantirish. 
2.Bolalarni ashula aytish va musiqaviy-ritmik malakalarga o‘rgatish. 
Ularda musiqani qabul qilish, his etish va tushunish qobiliyatlarini 
tarbiyalash. 
3. Bolada badiiy - ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish. 
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar faoliyatini tashkil etishda 
musiqadan foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi. MTTda faoliyatlarni 
tashil etish jarayonida ta'lim berish didaktika prinsiplari asosida 
bolalarning yosh va o‘ziga xos xususivatlarini e'tiborga olib ma’lum 
izchillikda olib boriladi, mazmuni sekin-asta murakkablashtirib boriladi. 
Natijada u rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi xususiyatga ega bo‘ladi. 
Musiqani idrok etish ilk yoshdan shakllanadi. Bola tug‘ilarkan, eng 
avvalo onasining allasi bilan ulg‘ayadi. Alla musiqa ohangida aytiladigan 
eng buyuk so‘zlardir. Shunday ekan, bolalar hayotida musiqaning o‘rni va 
hamiyati kata rol o‘ynaydi. To‘plangan emotsional musiqaviy taasurotlar 
qo‘shiq aytishga, musiqa asboblarini chalishga, badiiy xalq qo‘shiqlarini 
aytishga olib keladi. 
Bola va uning qobiliyatlarining o‘sishi katta kishi tomonidan 
uyushtiriladigan faoliyatda: qo‘shiq, ritmika, musiqa tinglash va musiqa 
asboblarini chalishda sodir bo‘ladi. Bolalar o‘zlarining musiqa eshitish 
tajribalari asosida o‘z tasavvurlarini qo‘shiq, o‘yin, raqs ijodida namoyon 
qilishga va musiqa savodining oddiy elementlarini egallashga qodirdirlar. 
Shu bilan birga faoliyatning har bir turi umuman musiqa qobiliyatlarining 
o‘sishiga, maxsus qobiliyatlarning shakllanishiga masalan, ashula aytish, 
ashulachilik ovozi va kuy qobiliyatining tarkib topishiga yordam beradi. 
Bularning barchasi turli tashkiliy shakllarda: mashg
ʼ
ulotlarda, 
o‘qishdan tashqari ishlarda (bolalar bog
ʼ
chasi turmushida musiqa) va 
mustaqil faoliyatlarda bo‘lib o‘tadi. 
Musiqaga qiziqtirish jarayonid so‘z muhim rolni bajaradi. Bolalar 
idrok eta oladigan, tushuna oladigan musiqa asarlarini eshitar ekan, so‘zlar 
asosida olamni anlay boshlaydi.
Masalan bolalar qo‘shiqlaridan: “Bog‘imda gullar chaman”, 
“Chittigul”, “Mening bog‘cha opamlar” kabilar bilan bolalar atrofdagilarga 
muhabbat ruhida tarbiyalanadi. 

351 
MTTda faoliyatlarni rejalashtirishda amaliy mashg‘ulot asosiy 
vazifani bajaradi. Bunda barcha bolalar bilan bir vaqtda va musiqa 
amaliyotining barcha turlari bo‘yicha rejali olib boriladigan mashg
ʼ
ulotlar 
ishning eng muhim shakli hisoblanadi. Pedagog o‘z ishini rejalashtirar 
ekan, bolalar bilan bo‘ladigan har bir uchrashuvning konkret vazifalari 
unga ravshan bo‘lishi kerak, o‘quv materialini butun o‘quv davriga 
taqsimlaydi. U butun jamoaga murojaat qilar ekan, har bir bolani o‘z nazar-
e
ʼ
tiborida tutadi. Bu uni mashg
ʼ
ulotni dinamik, variantlab olib borishga, 
bolalar e
ʼ
tiborini ustalik bilan boshqa tomonga burishga, uni ijro 
etilayotgan musiqa xarakterini to‘g
ʼ
ri idrok etishga yo‘llashga majbur 
qiladi. Shu bilan birga mashg
ʼ
ulot yagona reja bilan birikkan bo‘lishi kerak. 
Аmaliyot jarayonida mashg
ʼ
ulotlar o‘tkazishning quyidagi tartibi 
shakllangan. U bolalarning tinglash qobiliyatini, e
ʼ
tiborini to‘plab, jamoani 
yaxshi uyushtiradigan musiqali-ritmik mashg
ʼ
ulotlardan boshlanadi. 
Shundan keyin bolalar sokin, e
ʼ
tiborini chetga qochirmay o‘tirib, ashula 
aytadilar va musiqa tinglaydilar. Ular o‘zlarini, o‘rtoqlarini, pedagogning 
ko‘rsatmalarini tinglab, ashula aytadilar, eshitish qobiliyatini o‘stirish 
mashqlarini, ashula aytish improvizatsiyalari uchun ijodiy topshiriqlarni 
bajaradilar, yangi qo‘shiqlar o‘rganadilar, yaxshi tanish bo‘lganlarini 
takrorlaydilar. Mashg
ʼ
ulot oxiriga yaqinlashganda tinch harakatlar bilan 
yakunlanadigan o‘yin, raqslar o‘tkaziladi. 
MTTdа musiqа fаоliyati bоlаlаr tоmоnidаn mа’lum bilimlаrning 
o’zlаshtirilishi, kеrаkli ko’nikmа, mаlаkаlаrning egаllаnishi, musiqа 
tааssurоtlаrining jаmg‘аrilishigа аsоslаnаdi. Bungа musiqа mаshg‘ulоtlаri, 
bаyrаmlаr vа ko’ngil оchishlаrni to’g‘ri tаshkil qilish, shuningdеk, 
tаrbiyachilаrning bilvоsitа bo’lsа hаm bоlаlаrning mustаqil musiqа 
fаоliyatlаrigа rаhbаrliklаri tufаyli erishilаdi.
Bolalarning musiqiy faoliyatini shakllantirishda musiqali didaktik 
o‘yinlarning ahamiyati kattadir. Musiqali didaktik o‘yinlarni maktabgacha 
ta’lim tashkilotida faoliyatlarda qo‘llash jarayonida tarbiyalanuvchilarda 
bаdiiy didning shаkllаnishigа sеzilаrli tа’sir qilаdi. SHuning uchun 
bоlаlаrgа musiqа fаоliyatigа qiziqishni singdirish vа bu qiziqishni dоimiy 
sаqlаsh uchun guruh хоnаsidа mахsus jоy аjrаtish hаmdа uni turli 
qo’llаnmаlаr—didаktik o’yinlаr, tехnikа vоsitаlаri (rаdiо, elеktrоn 
prоigrivаtеl, diаprоеktоr, mаgnitоfоn vа bоshqаlаr) bilаn jihоzlаsh lоzim. 
Hаmmа sаn’аt turlаridа bo’lgаnidеk musiqаdа hаm аtrоf-muhitni 
аks ettirish хususiyatlаri («o’z tili bilаn») mаvjud. Uning emоsiоnаl 
mаzmunini so’zlаr оrqаli tushuntirish qiyindir. Musiqа аsаrlаrini idrоk 
qilish kishining umumiy emоsiоnаl rivоjlаngаnligigа bоg‘liqdir. 
Bоlаlаrning 
musiqаviy 
rivоjlаnishlаri 
muvаffаqiyatlirоq 
bo’lishi 
mаqsаdidа musiqаni idrоk etish jаrаyonini оsоnlаshtirishi mumkin 

352 
bo’lgаn, uni yaхshirоq tushunishgа yordаm bеrа оlаdigаn хilmа-хil 
qo’llаnmаlаrdаn fоydаlаnish zаrur. 
MTTda faoliyatni rivojlantirish jarayonida, mashg‘ulotlarda bolalar 
bilan didaktik o‘yin o‘tkaziladi. o‘yinining o‘ziga xosligi shundaki, u 
tevarak-atrofdagi hayotni, kishilarning faoliyati, ishlari, harakatlarini, 
ularning ish jarayonidagi o‘zaro munosabatlarini aks yettiradi. O‘yin 
paytida xona bolalar uchun dengiz, o‘rmon, metro stantsiyasi, temir yo‘l 
vagoni bo‘lishi mumkin va h. k. 
Bolalar o‘yinining yana bir xususiyati — uning havaskorlik tarzida 
bo‘lishidir (xususiy faoliyat). Bu uning tashqi belgilari bo‘lmay, balki 
haqiqiy mohiyatidir. O‘yinning ijodkori, yaratuvchisi — bolalardir. Ular 
o‘yinda o‘zlariga tanish bo‘lgan hayotiy voqea va hodisalarni ularga 
bo‘lgan munosabatlarini aks yettiradilar. 
Musiqali o‘yinlar: o‘yin bog‘cha yoshidagi bolalar ijodiy faoliyatining 
eng faol shaklidir. O‘yinlarga mo‘lljallangan musiqa asarlarining badiiy 
mazmuni, xarakteri va ifoda vositalari o‘yinning sujetiga mos tushishi 
shart. O‘yinning sujeti esa bog‘cha hayotidan olingan bo‘lishi lozim. Unda 
bolaning ijtimoiy hayot va tabiat bilan munosabati o‘z aksini topishi kerak. 
Ayniqsa xalq bolalar o‘yinlari katta ahamiyatga ega.
Har xil bolalar o‘yin mashqlarida turli xil musiqalardan 
foydalaniladi. Bolalar o‘zlari mashg‘ulotlarda o‘rgangan: «Musiqa 
mashg‘ulotlari», «Konsert»larda raqsga tushadilar, ashula aytadilar. 
Bunday o‘yinlarda tarbiyachi bolalarga ro‘llarni bo‘lib beradi, har xil 
musiqalarni topib beradi. Bolalar tariyasida musiqiy-didaktik o‘yinlar katta 
rol o‘ynaydi. Ulardan ayrimlari mashg‘ulotlar vaqtida o‘rganiladi.
O‘yinlar musiqaviy qobiliyatni, fikrlashni oshiradi. Musiqa 
yo’riqchisi 
bolalarning 
kundalik 
hayotida 
olgan 
bilimlarini 
mashg‘ulotlarda takrorlaydi, ularni yangi musiqiy-didaktik o‘yinlar bilan 
tanishtirib boradi. 
Musiqali 
didaktik o’yin 
turi yoki 
o’yinda o’ynash 
uchun olingan 
rollar 
O’yinda 
tanlangan 
rollarni ijro 
etish vositasi 
bo’lgan o’yinli 
harakatlar 
Musiqali 
didaktik 
o’yinda 
muayyan 
musiqali 
asboblarni 
tanlash 
Musiqali 
xarakatli o’yin 
ishtirokchi-lari 
o’rtasidagi real 
muno-sabatlar 
mazmuni 
Shartli 
ravishda 
yaratilgan 
musiqali 
didaktik o’yin 
syujeti 

Download 5,14 Mb.