379
nafas olmaslikni tushuntirish; olingan nafasni jumlaning oxirigacha bir
maromda etkazish, ashula aytganda me’yoridan ortiq nafas olmaslik; yelka
ko‘tarmasdan yengil, shovqinsiz, tiniq nafas olish va hokazolar.
Bolalarda qo‘shiq aytish jarayonida nafasni rejali ishlatish va uni
to‘g‘ri boshqarib borish malakalarini hosil etish lozim.
Dastlabki paytlarda qisqa jumlali qo‘shiqlardan foydalanish yaxshi
natija beradi. O‘qituvchining o‘zi nafasni me’yorida olib qo‘shiq kuylashni
vaqti-vaqtida ko‘rsatib tursa bolalar nafas olib kuylash uslubini yanada
tezroq o‘zlashtirib boradilar. Bundan tashqari o‘qituvchi o‘zining ovozi
bilan ham namuna bo‘lmog‘i lozim. Chunki, kichik yoshli bolalar ashula
o‘rganishda ko‘proq kattalarga taqlid qiladilar. Ayniqsa, o‘qituvchining
qattiq gapirish va baqirib ashula aytishi bolalarga har jihatdan salbiy ta’sir
etishini unutmaslik lozim.
Diksiya
- qo‘shiq aytish paytida dikstiya, ya’ni talaffuz ustida ishlash
katta ahamiyatga ega. So‘zlarni aniq va burro talaffuz etish, birinchidan,
qo‘shiqning musiqiy - poetik uyg‘unligini ta’min etsa, ikkinchidan, bolalar
nutqini o‘stirishda, ayniqsa nutqdagi ayrim nuqsonlarni bartaraf etishda
katta yordam beradi. So‘zdagi unli va undosh tovushlarni to‘g‘ri va aniq
talaffuz etish dikstiyaning aniqligidir.
K.S.Stanislavskiy aytganidek, unli tovushlar daryo, undosh tovushlar
esa uning qirg‘oqlaridir. Shuning uchun unli tovushlarni ochiq, cho‘zib va
erkin talaffuz etib, undosh tovushlarni burro qisqa va aniq talaffuz etishga
erishish lozim. Shuning uchun ashula aytishdagi so‘z talaffuzi nutq
talaffuzidan yanada aniq va burroligi, ohangdor va jarangdorligi, ayniqsa
so‘zdagi urg‘ularni aniq ifodalab talaffuz etilishi bilan farq qiladi. Bolalar
ko‘pincha ansambl hosil qilib kuylashda qiynaladilar. Bu qiyinchilik asosan
so‘zlarni hamma bir vaqtda, baravar talaffuz etolmaslikdan va tovush
kuchining umumiyligiga erisholmasligidan kelib chiqadi.
Umuman, xor-vokal malakalarini shakllantirish o‘qituvchidan katta
diqqat e’tiborni, bolalar faoliyatini doimiy nazorat qilib turishni, ular bilan
umumiy va individual tarzda ish olib borishni talab etadi.
