60
O‘zbek xalqining musiqa merosi juda boy va qadimiy tarixga ega.
Uning ajoyib an’analari hozirgi kunda ham o‘z badiiy va estetik qiymatini
saqlab kelmoqda. Bu an’analar zamonaviy o‘zbek musiqa madaniyatining
ajralmas qismini tashkil qiladi.
O‘zbek halq musiqasining ko‘hna, nihoyatda boy va serjilo an’analari
avvalo uning turfa yarim mahalliy uslublarida yorqin va teran o‘z ifodasini
topadi. Darhaqiqat, ayrim hollarda musiqiy mahalliy uslubning
tilshunoslikdagi "sheva", "lahja", tushunchalari bilan qiyos qilinishi ham
bejiz emas. Biroq, adabiyotshunoslikdan farqli olaroq, jami mavjud
"musiqiy sheva"larning mushtarak sifatlari o‘z navbatda "umummilliy
musiqiy uslub" singari yig‘ma tushunchani yuzaga keltiradi. Ko‘lami keng,
serqatlam musiqa merosimizni tashkil etuvchi xilma-xil ko‘hna
na’munalarini nota yozuviga tushirib, to‘plab, ushbu yo‘nalishda dastlabki
ilmiy izlanishlar bilan shug‘ullangan bir qator mutaxassislar ish faoliyatida
kuzatilgan uslubiy tafovutlarga o‘z vaqtida alohida e’tibor berishgan ular
bu haqida ilk bor qiziqarli ma’lumotlarni to‘plab, teran ilmiy
mushohadalar yuritganlar.
Xususan, e’tirof etilganki, Buxoro hamda Tojikistonda istiqomat
qiluvchi tojiklar orasida, shunigdek, ayrim boshqa xorijiy mamlakatlarda
azaldan tub o‘zbek aholisi zich holda yashab kelayotgan yerlarda "musiqiy
sheva"larning ko‘rinishlari o‘zgacha ekan. Kuzatilayotgan bunday ancha
murakkab etnik, jug‘rofiy, siyosiy ijtimoiy, tarixiy madaniy voqeylik
to‘laligicha qamrab olish, unga mukammal tarifu tavsiflar berish qiyin
masala, albatta bularning orasida hozirga qadar ko‘lami jihatidan bir
muncha kengligi, tarixan qadimiyligi, xususiyatlari bo‘yicha benazir,
betakrorligi bilan asosan to‘rtta mahalliy uslub tavsif ila alohida-alohida
ajratilgan
bo‘lib,
o‘zbek
musiqashunosligida
nisbatan
atroflicha
o‘rganilgan.
Ularning har bir muayyan xudud nomi bilan, ya’ni Toshkent-
Farg‘ona, Buxoro-Samarqand, Xorazm maqom uslublari, deb yuritiladi.
Musiqada uslub tom ma’noda turli tuman, bir hisobda ayricha
tushunchalar doirasini vujudga keltirsada, bunda deyarli barcha tarkibiy
vositalarining uzviy bog‘liqligini, tizimiyligini nazarda tutish darkor.
Xuddi shu boisdan o‘zbek xalq musiqa ijodiyoti bilan tanishish, uni
o‘rganish hamda amaliy o‘zlashtirish borasida uslubning o‘rni va
ahamiyati benihoya katta.
Qadim-qadim zamonlardan ona-zaminimiz o‘zining boy ma’naviy
merosi, yuksak madaniyati, urf-odat, marosim va an’analari bilan jahon
sivilizatsiyasida munosib o‘rin egallagan. Bu o‘lka xalqlarining buyuk
siymolari dunyo ilm-fani va madaniyatining barcha sohalari rivojiga
o‘zlarining munosib xissalarini qo‘shib kelganlar.
