130
Nutq tufayli va nutq asosida borliqni umumlashgan holda mavxumiy aks ettirish, individuallik
doirasidan chiqib, jamoatchilik mahsuliga aylanadigan mantiqiy tushunchaviy
fikrlash mumkin
boʻlib u kishi ruhiyatining boshqa jihatlarini, uning sezgilari, idroki,
xotirasi, oʻy-xayollari,
hissiyoti, irodasi va boshqalarning namoyon boʻlishi va amal qilishida, kishi ongining rivojlanishida
ham katta ahamiyatga ega.
Deklamatsiya
(lot. declamatio – notiqlik mashqi) – badiiy oʻqish, notiqlik san’atining muhim
turlaridan biri. Sharqda deklamatsiya qadimdan rivojlangan.
Xitoy, Hind podshohlari, Xorazmshohlar, sug‘d, sak xonlari saroylarida deklamatsiya ustalari
ishlagan.
Oʻzbek xonliklari hududida ham deklamatsiya san’atining mohir ustalari (maddoxlar,
qissaxonlar, dostonchi, ertakchi va otinlar) yashab ijod etgan.
Saroylarda tez-tez uyushtirib turilgan she’rxonlik ham aslida deklamatsiyaning bir koʻrinishidir.
XVII- XVIII asr gʻarb mumtoz teatrida deklamatsiya tushunchasi aktyorlik ijro vositalarini
umumlashtirgan. XVIII asr oxiri XIX asr boshlari teatrdagi romantizm
va realizm oqimlari
klassitsizm qonunlaridan voz kechdi.
Romantizm aktyor ijrochiligidagi ilhom hissiyot erkinligini, realizm nutq va aktyorning
sahnadagi xatti-harakati tasvirlanayotgan qahramonning oʻziga xos xususiyatlarini boʻysundirdi.
Keyinchalik
deklamatsiya soxta, sun’iy nutq usuli tushunchasini bildiradigan boʻlib qoldi.
K.Stanislavskiy deklamatsiyaga aktyorlik san’atining quruq, soxta koʻrinishlaridan biri
sifatida qaradi, hayot haqiqatiga asoslangan obraz yaratish yoʻlida deklamatsiyaga qarshi
kurashishga chaqirdi. Estradadagi badiiy asarlarni oʻqish keng qamrovli oʻziga xos san’at boʻlib,
deklamatsiyaning zamonaviy koʻrinishlaridan deyish mumkin.
