134
O‘qitish – ta’lim jarayoni ikki yoqlama jarayondir. Chunki unda ikki shaxs – o‘qituvchi bilan
tinglovchi o‘quvchi ishtirok etadi. Nutq bu o‘qituvchining o‘quvchilarga bilim, ko‘nikma va
malakalar berishi, ularda yangi haqiqatlarni ocha bilishga qodir bo‘lgan ijodiy, mantiqiy tafakkur
tarbiyasidir.
O‘qituvchi nutqini tinglash – o‘quvchilarning o‘qituvchi
tomonidan berilgan bilimlarni,
ko‘nikmani o‘zlashtirish, qabul qilish jarayoni, o‘zlarida bilish qobiliyatini, fikrlash operatsiyalarini
va harakatlarini tarkib topish jarayonidir.
O‘qitish, ta’lim berish jarayonida bilish nazariyasining asosiy qoidalari yotadi. Bu nazariya
asosida inson dunyoni biladi. Bilish yo‘llari – jonli mushoxadadan abstrakt
tafakkurga va undan
amaliyotga o‘tishdir.
Bilish xissiy va aqliy bilishdan iborat. Insonning ana shu bilish jarayonida uning nutqi katta
rol o‘ynaydi. Nutq albatta, og‘zaki va yozma bo‘ladi.
Shu tufayli o‘qituvchining nutqi ham real asosda predmet va hodisalarni ko‘zatish
asosida
to‘zilgan bo‘lib, ularni rivojlantirishni xis etgan xolda yangi vazifalarni ishlab chiqgan xoldagina
o‘quvchilarga manzur bo‘ladi.
Shunday qilgan taqdirda, o‘qituvchi o‘quvchilarda tasavvurlar va tushunchalarning shakllani-
shiga, ularni o‘zlashtirib olishlariga e’tibor beradi, bilimlarni xayotga tadbiq etishni ko‘rsatadi,
dunyoqarashni shakllantiradi.
O‘qituvchi nutqining psixologik asoslari
:
Har bir o‘qituvchi o‘qituvchilik faoliyatiga tayyorlanar ekan, u pedagogika bilan bog‘liq
xolda psixologiya fanini ham o‘rganadi. Chunki psixologiya
fanini yaxshi bilmay turib, notiqlik
mahoratini, nutq madaniyatini egallab bo‘lmaydi.
O‘qituvchi o‘quvchilarning psixologiyasini bilish bilan bir qatorda
uning nutqi psixologik
jihatdan to‘g‘ri tuzilishi lozim. Har bir dars, har bir mashg‘ulot psixologik nuqtai –
nazaridan
talabga javob berishi darkor.
Chunki, har bir o‘qituvchi o‘z nutqi bilan o‘quvchilarni ishontiribgina qolmasdan, balki ularni
hayajonlantirishi, xissiyotlarini uyg‘otishi, emotsional ta’sir ko‘rsatishi kerak.
O‘qituvchi auditoriyaga ta’sir etibgina qolmay, auditoriya bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi.
O‘z navbatida o‘quvchi ham mashg‘ulot jarayonida o‘qituvchiga ta’sir ko‘rsatadi, va motivatsiya
oladi.
Shu
jumladan, o‘qituvchining dars o‘tishi jarayonida, leksiya,
suhbat yoki hikoya qilishi
vaqtida nutqning sur’ati o‘quvchilarning fikrlash darajasiga, qobiliyatiga mos bo‘lishi kerak.
