137
Nutqning aniqligi so‘zning narsa va hodisalarda aks etgan borliq belgilari bilan qat’iy
kelishidir.
Aniqlik ikki xil bo‘ladi:
1. Narsalarning aniqligi, nutqda aks etgan mavjudlikning narsalar, hodisalar doirasi bilan nutq
mazmunining munosabatida ko‘rinadi.
2. Nutqda mavjudlikning narsa va hodisalari to‘g‘ri aks etishi uchun o‘zi so‘zlayotgan
narsalarni yaxshi bilgan bo‘lishi lozim.
21-rasm. O‘qituvchi nutqining kommunikativ sifatlari
.
O‘qituvchi nutqining ta’sirchanligi
. Nutqning asosiy sifatlaridan biri sanaladi va nutqdagi
to‘g‘rilik va aniqlik, mantiqiylik va tozalik tinglovchiga ta’sir etish uchun yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Nutqning ta’sirchanligi deganda, asosan, o‘qituvchining og‘zaki nutq jarayoni nazarda
tutiladi va o‘quvchilar tomonidan qabul qilinishida paydo bo‘ladigan ruhiy vaziyat e’tiborga
olinadi. Ya’ni notiq-o‘qituvchi o‘quvchilarni hisobga olishi, ularning bilim darajasidan tortib,
hatto yosh xususiyatlarigacha nutq ijro etilayotgan paytdagi kayfiyatlarigacha kuzatib turishi,
o‘z nutqining o‘quvchilar tomonidan qanday qabul qilinayotganini nazorat qilishi lozim.
Professional bilimga ega bo‘lgan o‘qituvchilar jo‘n, sodda tilda gapirishlari maqsadga
muvofiq emas, oddiy, yetarli darajada notiqlik ma’lumotiga ega bo‘lmagan yosh o‘qituvchilar ham
ilmiy va rasmiy tilda gapirishga harakat qilishlari kerak emas. Xullas, notiq o‘qituvchidan vaziyatga
qarab ish tutish talab qilinadi va ifodalamoqchi bo‘lgan har qanday fikrini to‘laligicha o‘quvchilarga
yetkazishga harakat qilish vazifa qilib qo‘yiladi.
