129
Monologik nutq nasriy asarlarda ham bor. Nazmda esa asosiy nutq shakllaridan biri hisob-
lanadi. Ba’zan monologik nutqda asarning kulminatsion nuqtasi bayon etiladi. Monologik nutq
uchun, odatda, tuzilish va mazmun jihatdan oʻzaro bogʻliq, oʻziga xos kompozitsion qurilishga va
mantiqiy tugallikka ega boʻlgan matnning maʼlum boʻlagi xos boʻladi.
Monologik nutq ogʻzaki (nutq bayon qilish) yoki yozma (publitsistika, memuarlar, kundalik-
lar) shaklida ifodalanishi mumkin. Monologik nutqning ogʻzaki shaklida ohang (intonatsiya)
muhim oʻrin egallaydi.
Yozma monologik nutqda esa ohang matnning sintaktik konstruksiyasiga, mantiqiy urgʻu
tushuvchi soʻzlarning joylashish oʻrniga bogʻliq. Monologik nutq notiqning asosiy nutqiy shakllari-
dan hisoblanadi; lingvostilistik usul boʻlib, bir qancha turlari mavjud.
Masalan, ta’sir qiluvchi (targʻib qiluvchi) monologik nutq, dramatik monologik nutq, lirik
monologik nutq, hikoya qiluvchi (axborot beruvchi) monologik nutq monologik nutqning ochiq
nutq va ichki nutq kabi koʻrinishlari mavjud; ochiq monologik nutqda personaj oʻz nutqini ovoz
chiqarib bayon etadi; ichki monologik nutqda monolog personajning ichki nutqi, oʻylari shaklida
namoyon boʻladi.
Dialogik nutq -
shakllaridan biri bo‘lib, unda har bir fikr to‘g‘ridan-to‘g‘ri suhbatdoshga
qaratilgan bo‘ladi. Dialogik nutqning sintaktik qurilishi monologik nutqqa qaraganda sodda
tuziladi. Dialog fikrlarning qisqaligi bilan ajralib turadi.
Unda suhbatni davom ettirish uchun eng zarur narsalargina ifodalanadi.
Voqealar keng izohlanmaydi. Shu jihatdan ham dialog monologga o‘xshamaydi. Dialog
so‘roq, buyruq va darak gaplardan tashkil topadi.
Dialogik matn ikki va undan ortiq suhbatdoshning turlicha mazmundagi fikr-axborot almashi-
nuvidan iborat
.
Ikki kishi o‘rtasidagi dialogik nutq, savol-javob, buyruq-javob, xabar-e‘tiroz kabi mazmun-
larni ifodalab, fikr xususidagi tasdiq, yoki inkorni, ziddiyat yoki munozarani bildiradi. Ko‘p kishilik
dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo‘lmay, o‘rtaga tashlangan savol, taklif, da‘vat,
biror xabar, dalillar bilan xulosalanadi.
