86
Liberal o‘qituvchi oldingi talablarni unutadi va ma’lum vaqtdan keyin ularga teskarisini
taqdim etadi. Ko‘pincha, bunday o‘qituvchi narsalarning o‘z-o‘zidan
ketishiga imkon beradi va
bolalarning imkoniyatlarini ortiqcha baholaydi.
U o‘z talablari qay darajada bajarilganligini tekshirmaydi va liberal o‘qituvchi tomonidan
o‘quvchilarning bahosi bevosita kayfiyatga bog‘liq: yaxshi kayfiyat – ijobiy baholarning tarqalishi,
yomon-salbiy baholar. Bunday xatti-harakatlar o‘qituvchining obro‘-e’tiborini bolalarning ko‘ziga
tushishiga olib kelishi mumkin.
Liberal uslub.
O‘qituvchi jamoa faoliyatiga
aralashmaslikka harakat qiladi, faollik ko‘rsat-
maydi, maslahatlarga formal qaraydi, turli ta’sirlarga tez beriladi. Javobgarlikdan o‘zini olib qochadi.
Pedagogik muloqot uslublari shaxsning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, tug‘ma sifatlar emas,
balki pedagogik amaliyot jarayonida inson munosabatlari tizimining shakllanishi va rivojlanishining
asosiy qonuniyatlarini tushunish asosida tarbiyalanadi va shakllanadi.
Ammo ma’lum shaxsiy xususiyatlar muloqotni shakllantirishning ma’lum
bir uslubiga
bog‘liq.
Mag‘rur, o‘ziga ishongan, tajovuzkor va muvozanatsiz odamlar avtoritar bo‘lishga moyil.
Adekvat o‘zini-o‘zi hurmat qiladigan, muvozanatli, xayrixoh, sezgir va odamlarga e’tiborli shaxslar
demokratik uslubga moyil.
Hayotda “sof” shaklda uslublarning har biri kamdan-kam uchraydi. Amalda,
har bir
o‘qituvchi ko‘pincha o‘quvchilar bilan o‘zaro munosabatlarning “aralash uslubi” ni namoyon qiladi.
Aralash uslub ikki uslubning ustunligi bilan ajralib turadi: demokratik va avtoritar yoki
demokratik va liberal. Ba’zan liberal va avtoritar uslubning xususiyatlari birlashtiriladi.
Eng yaxshi uslub – demokratik uslub. Miqdoriy ko‘rsatkichlar avtoritar uslubdan kam bo‘lishi
mumkin, lekin ishlash ishtiyoqi rahbar yo‘g‘ida ham davom etadi. Ijodkorlik yuqori bo‘ladi,
javobgarlik hissi, o‘z jamoasi uchun faxrlanish rivojlanadi. Eng yomon uslub – liberal uslub bo‘lib,
bunda ham
ish kam bajariladi, ham sifat yomon bo‘ladi.
O‘qituvchilar maktab amaliyotida axloq tarbiyasida qo‘llashi mumkin bo‘lgan quyidagi
asosiy pedagogik uslub turlari mavjud:
