84
Pedagogik muloqot sotsial psixologik jarayon sifatida quyidagi funktsiyalari
bilan xarakter-
lanadi:
shaxsni bilish;
axborot almashinish;
faoliyatni tashkil etish;
rollar bilan almashish;
boshqalar uchun qayg‘urish;
o‘z fikrini tasdiqlash.
Muloqotning axborot almashish funktsiyasi materiallar va qadriyatlar bilan almashish
jarayonini ta’minlab, hamkorlikdagi izlanish muhitini, o‘quv tarbiya jarayoni
uchun qulay sharoit
yaratadi.
O‘qituvchi ta’lim-tarbiya jarayoniga shaxsiy rolli shakl kiritadi: O‘quvchilarni darsning turli
elementlarini bajarishga jalb etadi, o‘quvchilarga tashkilotchi va ijrochi rollarida qatnahishga
imkoniyat beradi.
Muloqot shaxsni o‘zini tasdiqlash funktsiyasini ham bajaradi. Pedagogning vazifasi o‘quvchiga
o‘zining “Menligi”ni anglashga o‘zining shaxsiy ahamiyatini bilishga; o‘ziga baho berishga
o‘rgatishi kerak.
O‘qituvchi darsni rejalashtira turib, faqat axborot berishni emas, balki bolalarni o‘z fikrlariga
ishonch va imkoniyat ham yaratish kerak.
5.3 Pedagogik muloqot uslublari
O‘qituvchining ish faoliyati davomida o‘quvchilar
bilan muomala-munosabatlari katta o‘rin egallaydi.
Bu jarayonda bola insoniyat to‘plagan bilimlarni,
muomala qilish tajribalarini egallab oladi.
O‘qituvchi esa pedagogik jarayonda asosiy shaxs
bo‘lib xizmat qiladi, unga yosh avlodni o‘qitish va tarbiya-
lash vazifasi yuklatilgan. Shuning uchun ham o‘qituvchiga
bolaning muomalasiga,
axloqiga, xulqiga nisbatan alohida,
katta talablar qo‘yilgan.
Talaba shaxsining rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar pedagogik muloqot uslublaridir.
Pedagogik muloqot va yetakchilik uslubi o‘quvchilarning tegishli xulq-atvoriga bo‘lgan
talablar va talablar to‘plamida namoyon bo‘ladigan ta’lim xarakteriga ta’sir qilish usullari va
usullarini belgilaydi. Uslub bolalar bilan munosabatlarni amalga oshirishda ma’lum usullarga ega
bo‘lgan bolalar bilan muloqot qilish kabi tadbirlarni tashkil etish shakllarida mujassamlangan.
Pedagogik muloqotning an’anaviy, avtoritar, demokratik va liberal uslublari ajralib turadi.
Pedagogik muomala uslublarini tasniflashda eng xarakterli namoyon bo‘lish nuqtai nazaridan
avtokratik, avtoritar,
demokratik, erkin-liberal, liberal va bir-biriga mos kelmaydigan kabi turlar
ajratiladi. Muloqotning avtokratik (yoki avtokratik) uslubi o‘qituvchi talabalar jamoasining o‘quv-
bilish faoliyati ustidan yagona nazoratni amalga oshirganda, ularning o‘z fikrlarini bayon
qilishlariga yo‘l qo‘ymaslik, tanqidiy fikrlarga yo‘l qo‘ymaslik orqali amalga oshiriladi. Shu bilan
birga, u talabalarga doimiy ravishda ma’lum talablar to‘plamini taqdim
etadi va ularning bajari-
lishini qat’iy nazorat qiladi.
Muloqotning avtoritar (yoki hukmronlik) uslubi o‘quvchilarga o‘quv yoki jamoaviy hayot
masalalarini muhokama qilishda ishtirok etish imkoniyatini beradi, ammo qaror oxir-oqibat
o‘qituvchi tomonidan uning printsiplari, qarashlari va qarashlariga muvofiq ravishda qabul qilinadi.
85
Muloqotning avtoritar uslubi talabalarning o‘zini o‘zi yetarli
darajada qadrlamasligini
shakllantiradi, ularga kuch-quvvat pultini singdiradi, neyrotika shakllanishiga hissa qo‘shadi,
qadriyatlarni buzib tushunishga, “olish qobiliyati” kabi shaxsiyat fazilatlarini yuqori baholashga
olib keladi. Suvdan tashqarida, boshqalarni o‘zi nima qilishi kerakligi
uchun ishlatish qobiliyati
o‘qituvchilarning ushbu uslub bilan o‘zaro ta’sirining asosiy shakllari buyruqlar, ko‘rsatmalar,
tanbehlardir.
