38
o’rab olingan. Menbrana lipid qatlamida diametri 0,7-0,8 nm.li
teshiklar mavjud
bo’lib, ular orqali suv va boshqa mayda malekulalar o’tadi, katta malekulalar esa
o’ta olmaydi. Teshiklar, elektr zaryadiga ega bo’lganligi uchun, hujayraga
ma’lum ishorali ionlar o’tishiga imkon beradi va
teskari ishorali ionlarning
o’tishiga halaqit beradi. Ayniqsa ko’p valentli ionlar o’tishi qiyin bo’ladi, chunki
ularning zaryadi katta bo’lgani uchun gidrat qatlami bilan qoplanadi va effektiv
diametri oshadi. Turli ionlar o’tkazuvchanligi har xil bo’lgani uchun menbrananing
turli tomonida ba’zi bir ionlarning nosimmetrik tarqalishini biopotensiallar paydo
bo’lishining asosiy sababi deb qarash kerak.
Hujayra sitoplazmasida va tashqi muhitda eng ko’p miqdorda bo’lgan asosiy
ionlar, bu K
+
, Na
+
, Cl
-
, va katta diametrli ionlar.M aminakislota ionlari R dir.
Hujayra ichida K
+
, Cl
-
va R
-
ionlari, tashqarisida esa faqat K
+
va Cl
-
ionlari bo’lsin.
Kaliy va xlor ionlari menbrana orqali ikkala yo’nalishda ham diffuziyalanadi, R
-
ioni esa hujayra ichida qoladi.
Hujayra membranasidan ionlarning o’tishi.
Kaliy va xlor ionlarining diffuziyasi har xil ishoralarda o’tadi, chunki xlor
ionlarining tashqi muhitdan hujayra ichiga o’tishiga
R- ionlari hosil qilayotgan
manfiy zaryad to’sqinlik qiladi. Natijada kaliy va xlor ionlarining hujayra ichida va
tashqarisidagi konsentrasiyalari bir xil bo’lmaydi. Bunda Danon tenglamasi deb
ataladigan munosabat bajariladi.
[K
+
]
u
*[Cl
-
]
u
=[K
+
]
t
*[Cl
-
]
Menbrana orqali o’ta olmaydigan R- ionalr menbrana ichki sirti yonida
to’planishib manfiy zaryad hosil qilishadi. Bu zaryad
hujayra tashqarisidagi
ionlarning tortishib, menbrana tashqi sirtida musbat qatlam hosil qiladi. Bunda
hosil bo’ladigan potensiallar
farqi
2
1
C
C
n
zF
RT
ì
-
kaliy ionlari konsentrasiyasining nisbati
[K+]
u =
[Cl-]t
[K+]t [Cl-]
u
Qo’yidagi jadvalda turli hayvonlar uchun .
T
u
C
C
va
menbrana potensial
keltirilgan.
To’qima turi
Na
+
K
+
Cl
-
Hayvon
turi
To’qima
U, mV
Kalmer nervi
0.11
41
0,074 xashorat
kanot muskuli 80-90
Baqa nervi 0,31
44
-
baqa
oyoq muskuli 40-80
