NITRAT KISLOTASINI FIZIK-KIMYOVIY XUSUSIYATLARI VA QO‘LLANISHI.
Nitrat kislotasining kimyoviy formulasi HNO3 struktura formulasi
O
N-O-N , molekulyar og‘irligi 63 uglerod birligiga teng. Suvsiz nitrat
O
kislotasi solishtirma og‘irligi 1,52 g/sm3 (25 K) ga teng, rangsiz, havoda tutaydigan suyuqlikdir. U 25 K (-410S) da muzlaydi. (kristallanadi) va 354 K (+360C) da qaynaydi. Qaynaganda qisman parchalanadi.
4HNO3 = 2H2O + 4NO2 + O2 - 254,7 kj (3.1.)
Nitrat kislota qaynaganda qisman parchalanish reaksiyasi.
V. 4HNO3 = 2H2O + 4NO2 + O2 - 254,7 kj
Ajralib chiqayotgan NO2, kislotada erib uni sariq-qo’ng‘ir rangga bo‘yaydi (yutilgan NO2 ni miqdoriga qarab). Suv bilan HNO3 cheklanmagan miqdorda aralashadi va aksincha HNO3 ni suvdagi kuchsiz eritmasini bug‘latganda, u 63,4% HNO3 gacha suyuqlanadi va undan oshmaydi. Chunki bu vaqtda qaynash harorati 344,4 K ga teng bo‘lgan aziotropik aralashma (63,4 HNO3 + 4,6% H2O) ga erishilgan bo‘ladi.
Nitrat kislotasi kuchli oksidlovchidir. Quyuq azot kislotasi platina, rodiy, iridiy, tilladan tashqari barcha metallar bilan tegishli oksidlar paydo qiladi. Agarda bu oksidlar HNO3 da eriydigan bo‘lsa, shu tegishli metallarni nitratlari paydo qiladi. Kuzsiz temir HNO3 da temir yaxshi eriydi. Ammo quyuq HNO3 temir yuzasida yupqa, lekin zich, quyuq kislotada eriydigan parda hosil qiladi va bu parda metallni bundan keyingi yoyilishidan saqlab qoladi. Laboratoriyalarda zichligi 1,4 g/sm3 bo‘lgan 65% HNO3, sanoatda esa ikki xil navli HNO3 ishlatiladi: 50-60% HNO3 va quyuqlashgan 46-43% li HNO3 nitrat kislotasi asosan mineral o‘g‘itlar nitrat tuzlar, portlovchi moddalar, bo‘yoqlar va boshqa moddalar olishda ishlatiladi.
2. NITRAT KISLOTASI ISHLAB CHIQARISH USULLARI.
Nitrat kislota ishlab chiqarish usullari 3 xildir.
1) 20 asr boshlarigacha HNO3 ni azotli o‘g‘it NaNO3 (chili selitrasi)ga Sulfat kislotasi ta’sir ettirib oltingan:
NaNO3 + H2SO4 = NaHSO4 + HNO3 + Q (3.2.)
Bu holdagi HNO3 sovutilib, kondensatlanib, 45% va undan quyuqroq HNO3 olingan.
Nitrat kislota ishlab chiqarishda sulfat usulida boradigan reaksiya.
D. NaNO3 + H2SO4 = NaHSO4 + HNO3 + Q
2) 504 yillardan boshlab, yoy usuli bo‘yicha HNO3 ni 50% li eritmasi olingan. Bu 3 xil pog‘anadan iboratdir:
a) N2 + O2 = 2NO + Q1 (3.3.)
b) 2N2 + O2 = 2NO2 + Q2 (3.4.)
v) 3NO2 + N2O = 2HNO3 + NO + Q3 (3.5.)
13. HNO3 olishning yoy usuli bo‘yicha boradigan reaksiya ketma-ketligi.
S. N2 + O2 = 2NO + Q1 , 2N2 + O2 = 2NO2 + Q2 , 3NO2 + N2O = 2HNO3 + NO + Q3
3) 20 asrning birinchi 10 yilidan boshlab HNO3 ni ammiakdan olish usuli boshlangan. Rossiyada bu usul 20 - asr boshlarida I.I.Andreyev tomonidan mustaqil ravishda tashkil topgan va 516 yilda Yuzovka (Donesk) shahrida HNO3 olish bo‘yicha birinchi zavod qurilgan. Bu usul dunyoda eng ko‘p qo‘llanilmoqda. Kuchsiz HNO3 ni ammiak orqali olish usuli asosan, 3 pog‘anadan iborat.
|
