|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 29/85 | | Sana | 19.01.2024 | | Hajmi | 4,88 Mb. | | #140827 |
Bog'liq 20.Mahsulotlar sifatini standartlashtirish va metrologiya asoslari2.12-jadval.
SI tarkibiga kirmaydigan boshqa birliklar.
Kattalik
|
Birlik nomi
|
Birlik belgisi
|
SI dagi qiymati(a)
|
Bosim
|
bar(a)
|
bar
|
1 bar = 0.1 MPa = 100 kPa
= 105 Pa
|
mm Hg* ustuni(b)
|
mm Hg
|
1 mmHg ≈ 133.322 Pa
|
Uzunlik
|
angsterm(c)
|
Å
|
1 Å = 0.1 nm = 100 pm =
10−10 m
|
Masofa
|
dengiz mili(d)
|
M
|
M = 1852 m
|
Maydon, yuza
|
barn(e)
|
b
|
1 b = 100 fm2 = (10−12 cm)2 = 10−28 m2
|
Tezlik
|
uzel(f)
|
o‘z (kn)
|
1 uz = (1852/3600) m/s
|
Logarfmik nisbatni ifodalovchi
kattaliklar.
|
neper(g) bel(h.i) detsibel(h,i)
|
Np
|
[neper, bel va
detsibellarning son qiymatlari haqida, (j) izohiga qarang]
|
(a) Bar va uning belgisi, 9-O‘TXK ning 7-Rezolyutsiyasiga kiritilgan (1948; CR 70). 1982-yildan buyon, bar, termodinamik ma’lumotlarni jadval tarzida ifodalashda, standart bosimni ko‘rsatish uchun qo‘llanib kelinmoqda. 1982-yilgacha, standart bosim
|
sifatida, qiymati: 1.01325 bar yoki, 101325 Pa bo‘lgan standart atmosfera bosimi ishlatilgan.
|
(b) Millimetr simob ustuni birligi, ayrim davlatlarda, inson qon bosimini o‘lchash uchun qo‘llanadigan qonuniy o‘lchov birligi hisoblanadi.
|
(c) Angstrem – rentgenografik kristallografiyada hamda, struktura kimyosi sohalarida keng qo‘llanadi, chunki barcha kimyoviy bog‘lanishlar 1-3 angstrem masofalarda
bo‘ladi. shunga qaramay, bu borada, O‘TXQ da ham, O‘TXK da ham hech qanday rasmiy tasdiqlar qabul qilingan emas.
|
(d) Dengiz mili – dengiz va havo navigatsiyasida masofani ifodalash uchun maxsus qo‘llaniladigan masofa birligi. Dengiz mili uchun xalqaro kelishilgan qiymatni, 1929- yilda Monakoda o‘tkazilgan Birinchi Ekstraordinar Xalqaro Gidrografiya Konferensiyasida, «xalqaro dengiz mili» nomi ostida tasdiqlangan. Hozircha hech qanday xalqaro miqyosdagi kelishuvlar yo‘qligi sababli, dengiz mili uchun M, NM, va Nm belgilarining barchasi uchrab turibdi. Jadvalda ulardan faqat M belgisi keltirildi. Ushbu birlikning avvaldan tanlangani va hozirgacha foydalanishda davom etib kelinayotganligining sababi shundaki, Yer sirtidagi 1 dengiz mili masofasi, Yer
markaziga nisbatan 1 minut burchak ostida yoy chizadi va u orqali, geografik kenglik hamda geografik uzunlik o‘lchamlarini, burchak minuti bilan ifodalash qulayroqdir.
|
(e) Barn – yadro fizikasida, ko‘ndalang kesim yuzasini ifodalash uchu qo‘llanadigan birlik.
|
(f) O‘zel – soatiga bir dengiz mili tarzidagi tezlik sifatida qabul qilingan. Bu borada hech qanday xalqaro kelishuvlar mavjud emas. Biroq o‘z (kn)* belgisi ko‘p qo‘llanadi.
|
(g) LA=n Np ifoda, (bu yerda n – biror son), ln(A2/A1)=n dan keltirib chiqariladi. LA=1 bo‘lganida, A2/A1=e bo‘ladi. bunda A belgisi, sinusoida signalning amplitudasini ifodalash uchun, LA esa neper logarifmik amplituda nisbatini, yoki, neper siganl
darajasi amplitudalar farqini ifodalash uchun qo‘llanilgan.
|
(h) LX=m dB = (m/10) B ifoda, (bu yerda m – biror son), lg(X/X0)=m/10 dan keltirib chiqariladi. LX=1 B bo‘lganda, X/X0=10; hamda, LX=1 dB bo‘lganda, X/X0=101/10
bo‘ladi; agar X - o‘rta kvadratik signalni yoki, daraja ko‘rsatkichli signal qiymatini ifodalasa, LX qiymat, X0 ga nisbatan quvvat qiymati deb ataladi.
|
(i) Mazkur birliklardan foydalanganda, fizik kattalikninig tabiatiga va har qanday ma’lumot-axborotning qiymatiga alohida e’tibor bilan yondoshish lozim. Ushbu
birliklar SI tarkibiga kirmaydi, biroq O‘TXQ ularning SI bilan birgalikda qo‘llash uchun ruxsat bergan.
|
(j) Neper, bel va detsibellarning son qiymatlariga (o‘z navbatida, bel va detsibelning neperga nisbatlari) juda kamdan-kam hollarda murojaat qilinadi. Ular logarifmik
kattalikning qaysi yo‘l bilan aniqlanganligiga bog‘liqdir.
|
|
| |
