16
Bu tizim taxogenerator TG motor M ning aylanish chastotasini avtomatik
rostlash tizimida chiqish bilan kirish orasida aloqa o`rnatadi. Bunday aloqa
teskari
aloqa
deb ataladi. ―Teskari aloqa‖ terminining kelib chiqishiga sabab shuki, bu
aloqaning ta‘siri rostlovchi ta‘sir yo`nalishiga teskari yo`nalgan. Rostlovchi ta‘sir
tizimning elementlari orqali rostlash ob‘ektiga to`g‘ri yo`nalishda yuboriladi. Agar
tizimning kirishiga yuborilayotgan teskari aloqaning ta‘siri o`zining ishorasi
jihatidan topshiruvchi ta‘sirning
ishorasiga mos kelmasa, u holda bunday aloqa
manfiy teskari aloqa
deb ataladi.
1.6- rasm. Elastik teskari bog’lanish sxemalari:a, b, v - differensiallovchi;
g, d – integrallovchi
Agar tizimning kirishiga yuborilayotgan teskari aloqaning ta‘siri ishorasi
jihatidan topshiruvchi ta‘sirning ishorasiga mos kelsa, u holda bunday aloqa
musbat
teskari aloqa
deb ataladi. ART ning ishiga barqaror rejimda ham, o`tkinchi rejimda
ham ta‘sir ko`rsatuvchi teskari aloqa
bikr qattiq teskari aloqa
deyiladi. Bu
bog‘lanish ish rejimini tanlamaydi, balki tizimga har vaqt ta‘sir etadi. ART ning
ishiga faqat o`tkinchi jarayonda ta‘sir ko`rsatuvchi teskari bog‘lanish
elastik teskari
aloqa
deb ataladi. Elastik teskari aloqalar ularning kirishiga uzatilgan ta‘sirlarning
orttirmasiga javob beradi (rejimni tanlaydi). Eng ko`p ishlatiladigan elastik teskari
aloqalarning sxemalari 1.7-rasmda keltirilgan. Ta‘sirlarning
hosilalariga javob
beruvchi elastik bog‘lanishlar
differensiallovchi
, ta‘sirlardan olingan integrallarga
javob beruvchilari esa
integrallovchi elastik aloqalar
deyiladi.
Agar avtomatik rostlash tizimida tizimning chiqishi uning kirishi bilan
17
biriksa, u holda bunday teskari aloqa
asosiy teskari aloqa
deb ataladi. Asosiy
teskari aloqalardan tashqari, mahalliy teskari aloqalar ham keng ko`lamda
qo`llaniladi; bular ham bikr va elastik bo`ladi va ayrim elementlarning chiqishi
bilan
kirishini birlashtirib, ayrim elementlarning rostlanish xususiyatlarini
yaxshilash uchun xizmat qiladi.
1.7- rasm. Avtomatik rostlashni eng oddiy tizimining sxemasi:
1-rostlash ob’ekti; 2 - asosiy teskari bog’lanish elementi, 3- taqqoslash elementi;
4- kuchaytirgich; 5- ijro mexanizmi; 6- mahalliy teskari bog’lanish elementi
(korrektlovchi element)
