O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

6 
sxemasini tuzish va tizimning uzatish funksiyasini aniqlash……………..... 185 
4-Amaliy mashg„ulot. Tizimni analiz qilish, tizim turg‟unligini Raus-
Gurvits va Mixaylov mezonlari asosida baholash ………………………… 
193 
5-Amaliy mashg„ulot. Tizim ish jarayonining sifat ko‟rsatkichlarini 
bilvosita (taxminiy) va bevosita (o‟tish xarakteristikasi orqali) aniqlash… 
202 
4. GLOSSARIY…………………………………………………………. 
214 
5. ILOVALAR……………………………………………………………. 
218 
6. ADABIYOTLAR………………………………………………………. 230 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

7 
KIRISH 
Insoniyat tarixida XIX-asrning boshlanishi odamning oziq-ovqat va boshqa 
ehtiyojlari uchun mahsulotlar yetishtirishga sarflaydigan kuch-quvvatining bir 
qismini hayvonlar zimmasiga yuklashi bilan (misol uchun, yerga ishlov berishda 
omochni yaratib unga ot yoki ho„kizni qo„shib ishlatish), 20-asr boshlanishi esa 
ana shu kuch-quvvatlarni endigina yaratilgan issiqlik (bug„ mashinalari va ichki 
yonuv) motorlari bilan yuritiladigan mashina va traktorlarga yuklashi (birinchi 
traktor 1904 y. da dalaga olib chiqilgan) bilan o„ziga xosdir. 21-asr boshlanishi esa 
insonlar ehtiyojini qondirish uchun xizmat qiladigan mashina va jihozlarda odam 
ishtirokisiz, ya'ni avtomatik tarzda boshqarishda elektronika, mikroelektronika va 
raqamli axborot texnologiyalariga asoslangan apparat vositalari, mikroprotsessorli 
tizimlarni yoppasiga joriy qilinishi bilan e'tiborga loyiqdir. 
Inson mehnati, ya'ni uning moddiy ob'ektga ma'lum maqsad asosida 
shakllantirilgan ta'siri natijasida sun'iy muhit - turli xil texnik ob'ekt (TO)- 
qurilmalar va tizimlarlar yaratildi. Ushbu ob'ektlarda modda, energiya va axborot 
o„zgarishlari jarayonlari yuz beradi va inson na faqat ushbu barcha jarayonlar, 
balki ularni amalga oshiruvchi turli xil qurilmalar bilan muloqat qilishga, 
aniqrog„i, ularni nazorat qilish va boshqarishga to„g„ri keladi. Ushbu qurilmalar 
asosan mashinalarning tizimlari, mexanizmlari, agregatlari, ishchi organlari va b. 
ni avtomatik boshqarish, ularni ish jarayonlarini optimal rejimlarda ishlashini 
ta'minlash asosida mashina samaradorligi va ishonchliligini, ishlab chiqarilayotgan 
yoki ishlov berilayotgan mahsulot miqdorini oshirish, tannarxini kamaytirish va 
sifatini yaxshilash, haydovchi (operator) mehnatini yengillashtirish, texnikaning 
atrof - muhit, ekologiyaga zararli ta'sirini kamaytirish hisobiga katta iqtisodiy va 
ijtimoiy samara beradi. 
Shu sababdan bo„lg„usi yosh muhandis mutaxassis, o„z sohasidagi turli 
ob‟ektlarni avtomatlashtirish bilan bog„liq bo„lgan kompleks muhandislik va 
tashkiliy masalalarni hal qila olishi, ulardagi avtomatik tizimlarni loyihalash va 
hisoblash ko„nikmalariga ega bo„lishi kerak. Bunda ularga "Texnik tizimlarni 
boshqarish" fanidan olgan bilimlari yordam beradi. Bu fanni o‟zlashtirish 

8 
jarayonida nazariy bilimlarni mustahkamlashda o‟quv rejasida ko‟zda tutilgan 
amaliy va laboratoriya mashg„ulotlarning ahamiyati katta. 
Laboratoriya ishlarini bajarishdan maqsad – transport, texnologik va qishloq 
xo‟jaligi mashinalarida qo‟llaniladigan avtomatik boshqarish, rostlash hamda 
nazorat tizimlarini va ularning texnik vositalari (datchiklar, kuchaytirgich-
o‟zgartkichlar, ijro qurilmalari va b.) ni tuzilishi, ishlash prinsiplarini bevosita 
laboratoriya stendlarida tajribalar o‟tkazish jarayonida o‟rganish, tadqiqot qilish 
va xarakteristikalarini olishdan iborat. 
Amaliy mashg„ulotlarning maqsadi - talabaning nazariy olgan bilimlarini 
to„ldirish, mustahkamlash, avtomatik boshqarish tizimlarini hisoblash va tahlil 
qilish bo‟yicha amaliy ko„nikmalarga ega bo„lish, texnologik va transport mashina 
va qurilmalarda qo‟llaniladigan avtomatik boshqarish, rostlash hamda nazorat 
tizimlari va ularning texnik vositalarini o‟rganish, tadqiqot qilish, aniq bir topshiriq 
bo„yicha transport vositalari va qishloq xo„jalik mashinalarida qo‟llaniladigan
avtomatik boshqarish (rostlash) tizimlarini hisoblash va tahlil qilish ishlarini 
bajarishdan iborat. 

Download 5,59 Mb.