79
noto„g„ri o„rnatilishi natijasida xosil bo„ladi, bularning ta‟siridan kelib chiqqan
xatolikni moslamaning xatoligi deyiladi va qo„yidagicha aniqlanadi
2
2
2
С
Е
Т
М
Moslama tayanchlarining noto„g„ri o„rnatilishidan (
T
) kelib chiqadigan xatolik
moslamaning o„lchamiga
qarab
T
= 0,01 – 0,05 mm. ni tashqil qiladi.
Moslama
tayanchlarining
eyilishidan
kelib
chiqadigan
xatolik
(
EY
)
tayyorlamaning holatini kesuvchi asbobga nisbatan o„zgartiradi. Tayanchlarning
eyilishi tayyorlamaning tuzilishi va o„lchamlariga, tayyorlama materiali va asos
yuzaning holatiga bog„liq bo„ladi. Eyilishdan kelib chiqadigan xatolik
E
= 0,015 mm
dan oshmaydi va uni kamaytirish uchun tayanchlarga termik ishlov beriladi[9].
Dastgoh stoliga o„rnatish (
) xatoligi moslamani dastgoh stolida siljishi
yoki qiyshiq o„rnatilishi natijasida hosil bo„ladi. Moslamani o„rnatishda
yo„naltiruvchilar (shponka va T-shaklli o„yiq) ishlatish va birikmalar tirqishini to„g„ri
tanlash yo„li bilan
bu xatolikni
c
= 0,01 mm. gacha kamaytirish mumkin.
2.11 Mexanik ishlov berish aniqligini boshqarish.
Texnologik tizimni avtomatik harakat qiluvchi deb qarash mexanik ishlov
berishdagi aniqlikni boshqarishni mumkin yo„llarini ko„rsatadi:
-kirish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish;
-tashqi qo„zg„aluvchan ta‟sirlar bo„yicha boshqarish;
-chiqish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish.
Kirish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish qo„yidagi tadbirlarni qo„llashni
nazarda to„tadi:
-tayyorlamalar aniqligini oshirish;
-muqobil kesish tartiblarida ishlash;
-dastgoh bikrligini oshirish;
-dastgoh aniqligini oshirish;
-sozlash aniqligini oshirish.
An‟anaviy yo„l bo„lgan bunday rostlash
qaytarma aloqasiz bajariladi, ya‟ni
ma‟lum darajada bu usulni imkoniyatlari cheklanadi, chunki texnologik tizimni
80
aniqligi, bikrligi, titrashga turg„unligi va boshqa tasniflarini oshirish imkoniyatlari
cheklangan.
Boshqarish uchun tashqi qo„zg„aluvchan ta‟sirlarni o„lchash
natijalaridan
foydalanuvchi aniqlikni rostlashni avtomatik tizimi qaytarma aloqali tizimdir.
Qanday qo„zg„aluvchan ta‟sirlarni bartaraf etilishiga ko„ra bu tizimlarni turli
konstruksiyalari mavjud.
Qo„zg„aluvchan ta‟sir sifatida ko„proq texnologik tizim elementlarini
qayishqoqli deformatsiyalanishini rostlash uchun ishlatiladi. Masalan, adaptiv tizimda
bunday deformatsiyalanishni ishlov berishdagi aniqlikka ta‟siri kesuvchi kuchni R
y
radial tashqil etuvchisini turg„unlash hisobiga amalga oshiriladi.
Ma‟lumki y=P
y
/j va bikrlikni
bir xil deb qabul qilgan holda, qayishqoqli
deformatsiyani doimiyligini ta‟minlash uchun radial kuchni doimiyligini ta‟minlash
kerak.
p
n
x
x
у
K
V
S
t
Ср
Р
*
*
*
*
*
10
(N)
Bu turdagi ko„pchilik tizimlarda kuchni doimiyligini ta‟minlash surish qiymatini
o„zgartirishni hisobiga bajariladi va 2.22-rasmda bunday tizimni tuzilmaviy sxemasi
keltirilgan.
2.22-rasm. Kesuvchi kuchni doimiyligini ta‟minlovchi qurilma sxemasi
81
ZU-berish
qurilmasi
PU-dasturlash qurilmasi
UU-kuchaytirish qurilmasi
Tizim quyidagicha ishlaydi.
P
y
ni joriy qiymati to„g„risidagi U1 signal supportga
o„rnatilgan dinamometrdan (O„q) solishtirish qurilmasiga (Cq) tushadi va
)
(
У
2
эт
P
f
signal bilan solishtiriladi. (
U
U
)
(U
2
1
) ko„rinishidagi farq rostlash
qurilmasiga (RQ) tushadi va u surish qiymatini kerakli kattalikka o„zgartiradi[11].
Bunday tizimlarni qo„llash qayishqoqli deformatsiyalanishdan kelib chiqadigan
xatoliklarni 2-5 martagacha kamaytirish imkoniyatini beradi,
shuningdek dastgoh va
asboblarni ortiqcha yklanishni va sinishi ham kamayadi.
CHiqish ko„rsatgichi (masalan, o„lchamni) og„ishi bo„yicha aniqlikni rostlashni
qo„llash eng ijobiy natijalarga erishish imkonini beradi, chunki bevosita
ta‟minlanadigan
o„lcham
o„lchanadi.
2.23–
rasmdashundaytizimlardanbirinituzilmaviysxemasikeltirilgan.
2.23–rasm. Chiqish ko„rsatkichi bo„yicha aniqlik taminlash qurilmasi sxemasi
Tizim quyidagicha ishlaydi. Kesish jarayonida uzluksiz o„lchov,
bu holda detal
diametral o„lchami, bajariladi. Natijada o„lchov qurilmasi (O‟Q) detal haqiqiy
o„lchamiga praporsional bo„lgan
G=f(d)
signalni chiqaradi. So„ngra detali o„lchamini
82
joriy qiymatini talab etilgani bilan solishtiriladi va
d og„ishga praporsional bo„lgan
boshqaruv signali ishlab chiqiladi.
Bunday sxema qo„llanishi texnologik tizimni detallari va boshqa elementlarni
qayishqoqli va isiqlik deformatsiyalanishidan,
kesuvchi asbob eyilishi, dastgoh
geometrik noaniqligi va hokazolardan kelib chiqadigan xatoliklar kamaytirish
imkonini beradi.
