O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi a. A. Safoev, E. A. Normatov, I. Ya. Rajabov

79 
noto„g„ri o„rnatilishi natijasida xosil bo„ladi, bularning ta‟siridan kelib chiqqan 
xatolikni moslamaning xatoligi deyiladi va qo„yidagicha aniqlanadi 
2
2
2
С
Е
Т
М







Moslama tayanchlarining noto„g„ri o„rnatilishidan (

T
) kelib chiqadigan xatolik 
moslamaning o„lchamiga qarab 

T
= 0,01 – 0,05 mm. ni tashqil qiladi. 
Moslama 
tayanchlarining 
eyilishidan 
kelib 
chiqadigan 
xatolik 
(

EY
) 
tayyorlamaning holatini kesuvchi asbobga nisbatan o„zgartiradi. Tayanchlarning 
eyilishi tayyorlamaning tuzilishi va o„lchamlariga, tayyorlama materiali va asos 
yuzaning holatiga bog„liq bo„ladi. Eyilishdan kelib chiqadigan xatolik 

E
= 0,015 mm 
dan oshmaydi va uni kamaytirish uchun tayanchlarga termik ishlov beriladi[9]. 
Dastgoh stoliga o„rnatish (

) xatoligi moslamani dastgoh stolida siljishi 
yoki qiyshiq o„rnatilishi natijasida hosil bo„ladi. Moslamani o„rnatishda 
yo„naltiruvchilar (shponka va T-shaklli o„yiq) ishlatish va birikmalar tirqishini to„g„ri 
tanlash yo„li bilan bu xatolikni 

c
= 0,01 mm. gacha kamaytirish mumkin. 
2.11 Mexanik ishlov berish aniqligini boshqarish. 
Texnologik tizimni avtomatik harakat qiluvchi deb qarash mexanik ishlov 
berishdagi aniqlikni boshqarishni mumkin yo„llarini ko„rsatadi: 
-kirish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish; 
-tashqi qo„zg„aluvchan ta‟sirlar bo„yicha boshqarish; 
-chiqish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish. 
Kirish ko„rsatkichlari bo„yicha boshqarish qo„yidagi tadbirlarni qo„llashni 
nazarda to„tadi: 
-tayyorlamalar aniqligini oshirish; 
-muqobil kesish tartiblarida ishlash;
-dastgoh bikrligini oshirish; 
-dastgoh aniqligini oshirish; 
-sozlash aniqligini oshirish. 
An‟anaviy yo„l bo„lgan bunday rostlash qaytarma aloqasiz bajariladi, ya‟ni 
ma‟lum darajada bu usulni imkoniyatlari cheklanadi, chunki texnologik tizimni 

80 
aniqligi, bikrligi, titrashga turg„unligi va boshqa tasniflarini oshirish imkoniyatlari 
cheklangan. 
Boshqarish uchun tashqi qo„zg„aluvchan ta‟sirlarni o„lchash natijalaridan 
foydalanuvchi aniqlikni rostlashni avtomatik tizimi qaytarma aloqali tizimdir. 
Qanday qo„zg„aluvchan ta‟sirlarni bartaraf etilishiga ko„ra bu tizimlarni turli 
konstruksiyalari mavjud. 
Qo„zg„aluvchan ta‟sir sifatida ko„proq texnologik tizim elementlarini 
qayishqoqli deformatsiyalanishini rostlash uchun ishlatiladi. Masalan, adaptiv tizimda 
bunday deformatsiyalanishni ishlov berishdagi aniqlikka ta‟siri kesuvchi kuchni R
y
radial tashqil etuvchisini turg„unlash hisobiga amalga oshiriladi.
Ma‟lumki y=P
y
/j va bikrlikni bir xil deb qabul qilgan holda, qayishqoqli 
deformatsiyani doimiyligini ta‟minlash uchun radial kuchni doimiyligini ta‟minlash 
kerak. 
p
n
x
x
у
K
V
S
t
Ср
Р
*
*
*
*
*
10

(N) 
Bu turdagi ko„pchilik tizimlarda kuchni doimiyligini ta‟minlash surish qiymatini 
o„zgartirishni hisobiga bajariladi va 2.22-rasmda bunday tizimni tuzilmaviy sxemasi 
keltirilgan. 
2.22-rasm. Kesuvchi kuchni doimiyligini ta‟minlovchi qurilma sxemasi 

81 
ZU-berish qurilmasi 
PU-dasturlash qurilmasi 
UU-kuchaytirish qurilmasi 
Tizim quyidagicha ishlaydi. 
P
y 
ni joriy qiymati to„g„risidagi U1 signal supportga 
o„rnatilgan dinamometrdan (O„q) solishtirish qurilmasiga (Cq) tushadi va 
)
(
У
2
эт
P
f

signal bilan solishtiriladi. (
U
U



)
(U
2
1
) ko„rinishidagi farq rostlash 
qurilmasiga (RQ) tushadi va u surish qiymatini kerakli kattalikka o„zgartiradi[11]. 
Bunday tizimlarni qo„llash qayishqoqli deformatsiyalanishdan kelib chiqadigan 
xatoliklarni 2-5 martagacha kamaytirish imkoniyatini beradi, shuningdek dastgoh va 
asboblarni ortiqcha yklanishni va sinishi ham kamayadi. 
CHiqish ko„rsatgichi (masalan, o„lchamni) og„ishi bo„yicha aniqlikni rostlashni 
qo„llash eng ijobiy natijalarga erishish imkonini beradi, chunki bevosita 
ta‟minlanadigan 
o„lcham 
o„lchanadi. 
2.23–
rasmdashundaytizimlardanbirinituzilmaviysxemasikeltirilgan. 
2.23–rasm. Chiqish ko„rsatkichi bo„yicha aniqlik taminlash qurilmasi sxemasi 
Tizim quyidagicha ishlaydi. Kesish jarayonida uzluksiz o„lchov, bu holda detal 
diametral o„lchami, bajariladi. Natijada o„lchov qurilmasi (O‟Q) detal haqiqiy 
o„lchamiga praporsional bo„lgan 
G=f(d)
signalni chiqaradi. So„ngra detali o„lchamini 

82 
joriy qiymatini talab etilgani bilan solishtiriladi va 

d og„ishga praporsional bo„lgan 
boshqaruv signali ishlab chiqiladi. 
Bunday sxema qo„llanishi texnologik tizimni detallari va boshqa elementlarni 
qayishqoqli va isiqlik deformatsiyalanishidan, kesuvchi asbob eyilishi, dastgoh 
geometrik noaniqligi va hokazolardan kelib chiqadigan xatoliklar kamaytirish 
imkonini beradi.

Download 8,1 Mb.