100
Profilning tayanch uzunligi
p
profil kesimining p sathida aniqlanadi.
Profil kesimining sathi p
– profil chiqiqlarining chizig„i va profilni
o„nga ekvidistant kesib o„tgan chiziq orasidagi masofadir.
Profil kesimi sathi p ning
qiymatlari quyidagi qatordan tanlab olinadi; R
max
dan 10; 20; 25; 30; 40; 50; 60; 70;
80; 90 %.
Profilning nisbiy tayanch uzunligi t
p
quyidagilarga teng bo„lishi mumkin ; 10;
15; 20; 25; 30; 40; 50; 60; 70; 80; 90 %.
3.2 G„adir-budurlik ko„rsatkichlari va uning sonli qiymatlarini tanlash.
Detallar yuzalarining g„adir-budurligiga bo„lgan talablar buyumning sifatini
ta‟minlash uchun yuza vazifasiga qarab joriy qilinishi lozim. Agar bunga zaruriyat
bo„lmasa, yuzaning g„adir-budurligi nazorat qilinmaydi. Ko„rib
chiqilgan
ko„rsatkichlar majmui har xil vazifali yuzalar uchun asoslangan g„adir-budurliklarini
belgilash imkonini tug„diradi.
Masalan, ma‟suliyatli detallarning ishqalanuvchi yuzalari uchun R
a
(yoki R
z
),
R
max
va t
p
ning joiz qiymatlari hamda notekisliklarning yo„nalishi, davriy yuklangan
ma‟suliyatli detallarning yuzalari uchun R
max
, S
m
, S va boshqalar tayinlanadi. R
a
yoki
R
z
ko„rsatkichlarini tanlashda shuni ko„zda tutish kerakki, R
a
ko„rsatkichi g„adir-
budurlikni to„laroq
baholaydi, chunki uni aniqlash uchun haqiqiy profilning ko„p
nuqtalaridan uning o„rta chizig„igacha bo„lgan masofalar o„lchanadi va jamlanadi. R
z
ko„rsatkichini aniqlash uchun esa notekisliklarning faqat beshta chiqiq va chuqurcha
orasidagi masofa o„lchanadi xolos[7].
R
a
ko„rsatkichi bo„yicha detalning foydalanish ko„rsatkichlariga notekisliklar
shaklining ta‟siri bo„lmaydi, chunki notekisliklar shakli har xil bo„lsada R
a
ning
qiymati bir xil bo„lishi mumkin. Masalan, 3.2- rasmda ko„rsatilgan notekisliklar har
xil shaklga ega,
lekin R
a
ning qiymatlari bir xil. G„adir-budurlik xususiyatlarini
yaxshiroq baholash uchun uning balandlik, qadam hamda shakl ko„rsatkichi t
p
ni
bilish lozim.
Pres o„tqizmalarning eyilishga chidamligi, kontakt bikrligi,
mustahkamligi va
biriktirilgan detallar yuzalarining boshqa foydalanish xususiyatlari kontaktning
101
haqiqiy maydoniga bog„liq. Ishchi yuklanish ostida hosil bo„ladigan tayanch
maydonini aniqlash uchun profil nisbiy tayanch uzunligi t
p
ning egri chiziqlari
ko„rinadi. Buning uchun chiqiqlar va chuqurchalar chiziqlari
orasidagi masofa t ning
tegishli qiymatlari bo„yicha bir nechta profil kesimining sathlariga bo„linadi. har bir
kesim uchun t
p
qiymati aniqlanadi va tayanch uzunligi o„zgarishining egri chizig„i
ko„riladi (3.1 rasm). t
p
qiymatini tanlashda shuni ko„zda tutish kerakki, uning
kattalashishi bilan ishlov berish borgan sari ko„proq
mexnat talab qiladigan
jarayonlar qo„llanadi; masalan, t
p
= 25 % bo„lsa tokar stanogida toza ishlov berish,
t
p
=40% bo„lsa xonlash (inglizcha honing – charxlash, ya‟ni abraziv chorqirra doiralar
bilan ishlov berish, doiralar ham aylanadi ham oldi-orqaga harakat qiladi) zarur.
Ma‟suliyatsiz yuzalar uchun g„adir-budurlik texnikaviy estetika, korrozion
chidamlik va ishlash texnologiyasiga qarab belgilanadi. Yuza g„adir-budurligiga
bo„lgan talablar ko„rsatkichining (bitta yoki bir nechtasini) sonli qiymati (eng katta,
eng kichik, va nominal qiymatlar oralig„i) hamda me‟yorlanishi lozim bo„lgan asos
uzunligini ko„rsatish bilan joriy qilinadi.
Umumiy holda
ning qiymati R
a
, R
z
, va
R
max
ko„rsatkichlarining joiz qiymatlari bo„yicha 3.1 jadvalga binoan tanlanadi.
