3.4 Yuza g„adir – budurligiga ta‟sir etuvchi omillar.
Mexanik ishlov berilgan yuzani g„adir – budurligiga ta‟sir etuvchi barcha turli –
tuman omillarni uch asosiy guruhga bo„lish mumkin:
- kesish jarayoni geometriyasi bilan bog„liq geometrik sabablar;
- ishlov berilgan materialni plastik va elastik deformatsiyalanishi;
- ishlov berilayotgan yuzaga nisbatan kesuvchi asbobni titrashini paydo
bo„lishi.
Geometrik sabablarga - notekisliklarni paydo bo„lishini kesuvchi qirralar shakli
va xarakat traektoriyasini ishlov berilayotgan yuzaga tushirilishi bilan izoxlanadi.
Geometrik nuqtai–nazardan notekisliklarni kattaligi, shakli va o„zaro joylashuvi
kesuvchi qirralarni shakli va holati va kesish tartiblarini kesuvchi tigini ishlov
berilayotgan yuzaga nisbatan xarakat traektoriyasini o„z garishiga ta‟sir ko„rsatuvchi
elementlari bilan aniqlanadi.
Tayyorlamani bir aylanishida keskich surish kattaligiga siljiydi (mm/ayl) va 1
holatdan 2-siga o„tadi (a). bunda ishlov berilgan yuzada keskich bilan olib
tashlanmagan ma‟lum metall qismi qoladi va qoldiq notekislik “m” xosil bo„ladi.
Ko„rinib turibdiki, yuza notekisliklarini shakli va kattaligi surish S
1
va kesuvchi
asbob shakli bilan aniqlanadi (3.8 – rasm).
R
z
R
z
110
3.8 – rasm. G„adir-budurlik hosil bo„lishini geometrik sabablari
Masalan, surish qiymatini S
2
gacha kamaytirilganda notekislik balandligi R
z
kamayadi (b). Rejadagi burchaklar
va
1
ni o„zgarishi nofaqat balandlikka, balki
yuza shakliga ham ta‟sir ko„rsatadi (v). CHo„qqisi dumaloqlashtirilgan keskichlarni
qo„llash yuza notekisligini kamayutiradi (d). Dumaloqlashtirish radiusini
kattalashtirish g„adir-budurlik balandligi R
z
ni kamayutiradi.
Tokarlashdag„adir-budurliknihosilbo„lishini
geometrik
nuqtai-nazardan
yuqoridagidek
R
z
notekisliklarni
surish
qiymati
Sva
kesgich
uchidagi
dumaloqlashtirish radiusi r ga bog„liq holda aniqlash taklif etilgan ya‟ni
r
S
R
z
8
/
2
Kesuvchi asbobni tayyorlashda va u o„tmaslashib qolganda asbobni kesuvchi
qirrasida notekisliklar va o„yiqchalar xosil bo„lib, ular ma‟lum tarzda ishlov berilgan
yuza g„adir-budurligini oshiradi. Asbob tigini notekisligini ishlov berilgan yuza
g„adir-budurligiga ta‟siri ayniqsa kichik surishlar bilan nafis tokarlashda, tig„
notekisligi R
z
kattaligi bilan yaqin teng bo„lganda, ayniqsa sezilarli bo„ladi.
Kesuvchi asbob o„tmaslashib qolganda va unda o„yiqchalar paydo bo„lganda
ishlov berilgan yuza g„adir – budurligi tokarlashda – 50-60%, frezerlashda - 30-
115%, parmalashda – 30-40% va razvertkalashda – 20-30% ortadi.
Ishlov berilgan yuza g„adir-budurligini oshishiga, shuningdek kesish tig„ini
dumaloqlashtirish radiusini oshishi ham sabab bo„ladi, u metall yuzasidan
deformasiyalanishini oshiradi va natijada yuza g„adir-budurligi ham ortadi.
YUqoridagi salbiy sabablarini yo„qotish uchun asbob sifatli va o„z vaqtida qayta
charxlanishi kerak.
R
z
R
z
R
z
R
z
|
