5 BOB.
MEXANIK ISHLOV BERISH TEXNOLOGIK JARAYONLARINI
LOYIXALASH
5.1 Texnologik jarayonni loyihalash uchun dastlabki malumotlar va
loyihalash ketma-ketligi
Texnologik jarayonlarning ishlab chiqish asosiga ikkita tamoyil qo„yilgan:
texnik va iqtisodiy. Texnik tamoyilga ko„ra loyixalanayotgan texnologik jarayon
berilgan buyumni tayyorlashda ishchi chizmani barcha talablarini va texnik
shartlarini bajarilishini to„la ta‟minlashi kerak.
Iqtisodiy tamoyilga ko„ra tegishli holda buyumni tayyorlash minimal mexnat
sarfi va ishlab chiqarishga foydasi bilan amalga oshirilishi kerak . Mexanik ishlov
berishda texnologik jarayonlarni loyixalash-detal tayyorlash jarayonini kerakli
texnik-iqtisodiy hisoblar bilan to„la tushuntirib berish va qabul qilingan variantni
asoslash maqsadiga ega. Texnologik xujjatlarni tuzish natijasida korxona muxandis -
texnik xodimlari va ijrochi ishchilari loyixalangan texnologik jarayonni amalga
oshirish uchun zarur bo„lgan yo„riqnoma va kerakli ma‟lumotlarni oladilar.
Texnologik ishla nma buyum chiqarish uchun kerak bo„lgan ishlab chiqarish
vositalarini, mexnat xajmini va buyum tayyorlash tannarxini keltirib chiqarish
imkonini beradi.
Texnologik jarayonlar individual, namunaviy va guruhlilarga bo„linadilar.
Individual texnologik jarayonlar o„ziga xos bo„lgan detallar uchun tuzilsa, namunaviy
meyorlashtirilgan va standartlashtirilgan detallar uchun guruhlisi konstruktiv va
texnologik o„xshash detallar uchun tuziladi. Namunaviy texnologik jarayon
tuzilishini birinchi bosqichida mashina detallarini sinflashtirish bajariladi, bunda
detallar ularni tayyorlashda hosil bo„ladigan umumiy texnologik vazifalarga ko„ra
quyidagi sinflarga bo„linishlari mumkin: vallar, vtulkalar, disklar, plitalar, ustunlar,
tishli g„ildiraklar va hokazolar.
127
Keyingi bosqichda operatsiyalar namunaviy ketma-ketligi va mazmuni,
namunaviy asoslash sxemalari va jihozlarni namunaviy konstruksiyalarini belgilash
asosida tamoyilli umumiy texnologik jarayon ishlab chiqish amalga oshiriladi.
Texnologik jarayonlarni namunalashtirish ishlab berishni yangi ilg„or usullarini
joriy etishga, ishlab chiqarishni tayyorlash muddatlari va harajatlarini kamaytirishga,
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish jihozlarini nisbatan keng qo„llashga hamda
tez qayta sozlanadigan namunaviy vositalarni ishlatishga sabab bo„ladi.
Oqimli-ommaviy ishlab chiqarish, oqimli bo„lmagan ishlab chiqarishlarga
qaraganda texnik-iqtisodiy yutuqlarga ega. Oqimli ishlab chiqarishda eng yuqori ish
unumdorligiga va buyumning eng kichik tannarxiga erishiladi, ishlab chiqarish davri
qisqaradi va ishlab chiqarish maydonidan foydalanish ortadi.
Seriyalab ishlab chiqarishda xar bir ish joyida bir qancha operatsiyalar
bajariladi va bir operatsiyadan ikkinchisiga o„tishda dastgohlarni sozlashdagi to„xtab
turishlaringi keltirib chiqaradi. Ammo tegishli texnologik jarayonlarni qurib va
kerakli tadbirlarni o„tkazish orqali seriyalab ishlab chiqarishda oqimli ommaviy
ishlab chiqarish tamoyillarini amalga oshirish mumkin. Bunga guruhli oqim tizimida
bajariladigan guruhli texnologik jarayonlarni qo„llab erishiladi.
Guruhli oqim tizimida jixozlar, tizimga biriktirilgan konstruksiyasi va o„lchami
bo„yicha yaqin bo„lgan bir necha nomdagi detallarga ishlov berish yo„nalishi
bo„yicha joylashtiriladi. Tizimga biriktirilgan barcha detallar davriy o„tkaziladigan
partiyalarda ishlov beriladi va xar bir belgilangan vaqtda tizim uzluksiz-oqimdagidek
ishlaydi. Bir detalga ishlov berishdan boshqasiga tizimda sozlashlarsiz o„tish
mumkin. Boshqa xollarda qisman sozlashlar amalga oshiriladi. Guruhdagi eng
murakkab va mexnat xajmi katta detalga ko„pincha majmuaviy detal deyiladi. Ishlov
berish texnologik yo„nalishi bo„yicha to„plamlashtiriladi va joylashtiriladi. Guruhdagi
boshqa detallarga alohida o„tishlar yoki operatsiyalrni o„tkazib yuborish bilan ishlov
berish mumkin. Guruhli oqim tizim, shu qatorda qayta sozlanuvchi hamda avtomatik
bo„lishi mumkin. Dastur bilan boshqariladigan dastgohlardan foydalanishda,
detallarni tanlash va vositani konstruksiyalash masalalari soddalashadi, dastgohni
qayta sozlash vaqti minimumga keltiriladi. Agar detallar guruhini tayyorlashda
128
alohida operatsiyalarni bitta va shu dastgohni o„zida bir turdagi sozlashda bajarish
mumkin bo„lsa, boshqa operatsiyalar turli xil dastgohlar talab qilsa va guruhli
texnologik jarayon bo„yicha bajarish mumkin bo„lmasa unda umumiy operatsiyalarga
guruhli sozlashni qo„llash maqsadga muvofiq bo„ladi.
Mexanik ishlov berish jarayonini loyixalash uchun dastlabki ma‟lumotlar bo„lib
detalni ishchi chizmasi va ishlab chiqarish dasturi hisoblanadi. Ishchi chizmada
detalni tasniflovchi barcha ko„rsatmalar: kerakli sondagi proektsiyasi o„lchamlari;
joizliklari, ishlov berilgan yuza g„adir-budirliklari, material markasi, material
qattiqligi va termik ishlov berish usuli, bitta buyumdagi detallar s oni, detalni xizmat
vazifasi talablari kabi ko„rsatkichlar keltirilgan bo„lishi kerak .
Etarli darajada to„la ishlanmagan ishchi chizma qator jiddiy nosozliklarni va
brak detallar foizini oshishini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun texnologik
jarayonni loyixalashdan oldin ishchi chizmani yaxshilab o„rganish, tahlil etish va
agar kerak bo„lsa berilgan detalni ishlov berish sharoitlariga aniqlik kiritish uchun
konstruktor bilan kelishgan holda barcha kerakli o„zgarishlarni amalga oshirish
kerak bo„ladi.
Ishlab chiqarish dasturi, odatda vaqt birligida (yil, chorak, oy) talab qilingan
mashinalar soni ko„rinishida beriladi, bu dastur va mashinaning umumiy chizmalari
bo„yicha berilgan sexda vaqt birligi ichida tayyorlanishi kerak bo„lgan u yoki boshqa
nomdagi detallar sonini aniqlash mumkin. Buma‟lumotlar, samaraliroq texnologik
jarayonlarni,
jixozlar
turlarini,
asboblar,
texnologik
ta‟minot
xajmini,
mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish darajalarini tanlash uchun talab qilinadi.
Masalan: agar tayyorlanadigan bir nomli detallar soni ko„p bo„lmasa, universal
dastgohlardan foydalnishga to„g„ri keladi va avtomatlashtirish darjasi kichik bo„ladi.
Agarda detallar soni ko„p bo„lsa maxsuslashtirilgan jixozlar, maxsus moslamalarga
extiyoj bo„ladi va alohida jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish
uchun katta imkoniyat ochiladi. Berilgan mashina uchun talab qilingan detallar
sonidn tashqari, xar bir detal bo„yicha kerakli extiyot qismlar foizini, berilgan detal
bo„yicha o„rtacha braklar foizini bilsh zarur.
129
U holdasexdan chiqadigan xar bir detal bo„yicha ishlab chiaqarish dasturi
quyidagicha hisoblanishi mumkin:
100
1
100
1
|
